Erandio

Erandio
Bizkaia, Euskal Herria
Altzagako hirigunea eta Bilboko itsadarra.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Bilbo Handia
Izen ofiziala	Erandio
Alkatea	Aitziber Oliban Gutierrez (EAJ)
Posta kodea	48950
INE kodea	48902
Herritarra	erandiotar, erandioztar
Kokapena
Koordenatuak	43°18′17″N 2°58′23″W / 43.3047°N 2.9731°W / 43.3047; -2.9731
Azalera	17,56 km²
Garaiera	19 metro
Distantzia	8 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	24.411 (2023) −35 (2022)
12.542 (%51,4)   (%48,4) 11.808
Dentsitatea	1.397,44 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 6,91
Zahartze tasa[1]	% 19,89
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 47,63
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 80,8 (2011)
Genero desoreka[1]	% 9,05 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 13,62 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 24,76 (2010)
Kaleko erabilera [2]	%  (2016)
Etxeko erabilera [3]	% 10.12 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.erandio.eus/

Erandio Bizkaiko ipar-mendebaldeko udalerri bat da, Bilboko itsasadarraren eskuinaldean kokatua. Udalerriak 17,65 km² ditu eta 2016. urtean 23.906 biztanle zituen.

Geografia

Mugakideak

Mugakide ditu iparraldean Urduliz, Laukiz eta Berango; hegoaldean, Bilbo; ekialdean, Loiu eta Sondika; eta mendebaldean, Leioa eta Getxo. Erandio Ibaizabaleko eskuinaldean dago, itsasora begira, eta Ibaizabaleko ezkerraldean, aurrez aurre, Barakaldo eta Sestao daude.

Erandio da Bilbo Handiko Eskuinaldean izaera industriala duen udalerri bakarra da.

Herrigunea eta auzoak

Erandio ondorengo entitate historiko edo herriguneek osatzen dute:

• Altzaga (10.619 biztanle)
• Arriaga (512 biz.)
• Astrabudua (10.207 biz.)
• Asua (317 biz.)
• Erandiogoikoa (1.709 biz.)
• Goierri (522 biz.)
• Lutxana-Enekuri (653 biz.)

Mendi muinoak

• Karabezu.
• Kukularra Ategorri futbol zelaia, hilerria, Altzaga ikastola.
• Unbeko mendilerroa, Unbe.
• San Bernabe (Deustuko mugan).

Historia

XVI. mendeko dokumentu batzuetan Herandio grafia erabiltzen zen.^[4] Esate baterako 1526an Leioa Erandiotik desanexionatu zeneko dokumentazioan.^[4]

Ez da ezagutzen noiz sortu zen Erandioko elizatea, baina badakigu XIX. mendera arte herriaren gune nagusia gaur egun Erandiogoikoa izenez ezagutzen den auzoaren inguruan hedatzen zela. Erandioko jarduera ekonomiko nagusia nekazaritza izan zen mendeetan zehar, baina XIX. mendeko industrializazioarekin industria nagusituz joan zen.

Industriaren garapenarekin batera, Erandiogoikoa garrantzia galduz joan zen, herriko beste gune batzuen mesedetan. Gaur egun, Erandioko erdigunea Altzaga edo Desertu izeneko gunearen inguruan kokatzen da. 1924an, Bilbok Deustuko elizatea anexionatu eta hiru urtera, Erandioko Lutxana auzoa anexionatu zuen. Orduan Lutxanak 702 biztanle zeuzkan.

Altxamendu faxistaren garaietan Erandiok bonbardeketa batzuk jasan zituen. Faxisten hegazkinek 29 hildako eta 37 zauritu eragin zituzten 30 eguneko epean. Herritar askok herritik ihes egiteko beharra sentitu zuten^[5].

Bilboko biztanleriaren beharrizanak asetzeko, 1940an udalerriaren beste zati handi bat anexionatu zen^[6] eta azkenik 1966an Asua Haran guztia. 1983an, Bilbotik banandu ziren anexionatutako lurralde guztiak, besteak beste Erandio udalerria.

Gasaren gatazka

1969an, hodei toxiko baten ondorioz, ezinezkoa zen Erandion arnasa lasai hartzea, eta herritarrak kalera irten ziren egoera salatzeko, errepideak moztu zituzten eta poliziak garai hartan ohikoa zen errepresioarekin esku hartu zuen. Grebara deitu zuten klandestinitatean zeuden talde antolatuetatik, eta protestek jarraitu egin zuten. Espainiako poliziak benetako suarekin erantzun zien kalera irten ziren protesta-egileei eta bi pertsona hil zituzten: Antón Fernández bala frankista batek jo zuen urriaren 28ko gauean, larri zauritu eta 15 egun geroago hil egin zen; hurrengo egunean, Antónek tiroa jaso eta hurrengo egunean, grebarako deialdia zegoen eta Josu Murueta beste bala frankista batek jo zuen, eta hortxe hil egin zen.^{[7][8][9][10]}

Ez zen inoiz erantzukizunik argitu, ez zen inoiz azalpenik eman.

Astrabuduako plaza nagusia Josu Murueta plaza deitzen da gaur egun.

Demografia

Erandiok 23906 biztanle zituen 2016. urtean. Udalerriak XX. mendean izan zituen anexio eta desanexioen historiaren ondorioz, ez dago sasoi hartako populazio daturik.

1990eko hamarkadatik aurrera Erandio 25.000 biztanleren bueltan mantendu da, gorabehera txikiekin. Horietatik gehienak bi auzo nagusietan, Altzagan eta Astrabuduan.

Erandioko biztanleria

Politika

2019ko maiatzaren 26ko hauteskundeen ondotik, Aitziber Oliban Gutierrez jelkidea da Erandioko alkate.

Udal hauteskundeak

Alkateen zerrenda

Azpiegiturak

Garraioa

Bilbo eta Getxotik 8 kilometrora dago Erandio. Bi hiri horien artean egoteak eta XX. mendean zehar herriak izandako industria-garapen handiak sortutako hainbat beharrek eta premiak komunikazio egokiak sortaraztera bultzatu zuten udala. Horren ondorioz, Erandiok dauzkan komunikazio onak dira, besteak beste, Bizkaibus konpainiak Bilborekin lotzen du . Gainera, Bilboko metroari esker, ibilgailu pilaketek sortzen dituzten arazoei erantzuna eman zaie bai eta herritarren mugikortasuna handitu ere.

Metroa

Bilboko metroaren 1. lineak Erandio zeharkatzen du, eta udalerrian hurrengo geltokiak ditu:

• Lutxana
• Erandio
• Astrabudua

Trena

Euskotrenen anezka zerbitzuak Lutxanako geltokia Sondikakoarekin lotzen du.

Autobusa

Bizkaibus hiri-arteko zerbitzuko hurrengo lineak udalerria zeharkatzen dute:

Ondasun nabarmenak^[11]

Ondare erlijiosoa

• Andra Maria eliza
• Madalena baseliza
• Martiartuko San Antonio baseliza
• San Kristobal baseliza
• Santi Mami baseliza
• San Pablo eta San Bernabe baseliza

Ondare zibila

• Asua dorretxea
• Martiartu dorretxea: Goierri auzoan dagoen XVI. mendeko dorretxea.
• Ugarte dorretxea

Argazki galeria

• 
  Martiartu dorretxea.
• 
  Andra Maria eliza, Erandiogoikoa auzoan.
• 
  Martiartuko San Antonio baseliza.
• 
  Santi Mami baseliza.
• 
  Udaletxe zaharra, Erandiogoikoan
• 
  Bilboko itsasadarraren ertzeko zamaketa garabi bat.
• 
  Asua ibaiaren ertzeko zamaketa garabi bat.
• 
  Ertzaintzaren Erandioko zentrala.
• 
  Industriari monumentua, Astrabuduan.
• 
  Josu Murueta plaza, Astrabuduan.
• 
  Hiru gurutze.

Kultura

Euskara egoera soziolinguistiko gutxiagotuan egonik, herriko kultura adierazpen gehienak gaztelaniaz egin dira azken hamarkadetan.^[12]

Euskara

Bizkaieraren parte den Txorierriko euskara^[13][14][16] da Erandion kokatzen dena. Gaur egun erandioztarren % 25 inguru euskaldunak dira. 1996ko datuek diotenez, Asua eta Goierri auzoak dira euskaldunenak. Bertako jatorrizko hizkera mendebaleko euskara edo bizkaieraren aldaera da, mugakideak diren Leioa, Berango eta Derioko hizkerekin kidetutakoa hein handi batean. Iñaki Gamindek azken herri horietako aldaerak aztertu ditu.

Biblioteka

Erandioko bibliotekak Altzagan eta Astrabuduan daude. Hauek dira helbideak:

• Altzagako biblioteka: Jesus Aranburu kalea, 6/8. Tfnoa.: 944170071.
• Astrabuduko biblioteka: Josu Murueta kalea. Tfnoa.: 944672946.

Literatura

Euskara egoera soziolinguistiko gutxiagotuan egonik, herriko kultura adierazpen gehienak gaztelaniaz egin dira azken hamarkadetan.^[17]

Jaiak eta ospakizunak

• Ekainaren 11: Berbabe Deuna. Fano Auzunea.
• Ekainaren 13: San Antonio. Goierri.
• Ekainaren 29: San Pedro. Kukularra.
• Uztailaren 3: San Trifon. Arriaga.
• Uztailaren 10: Kristobal Deuna. Goierri.
• Uztaileko bigarren hamabostaldia: Asua.
• Abuztuaren 10: San Lorenzo. Astrabudua.
• Abuztuaren 15: Andre Maria. Erandio Goikoa.
• Abuztuaren 17-18: Santimami.
• Abuztuaren 28: San Agustin. Altzaga.
• Iraileko lehen astea: Enekuri.
• Iraileko hirugarren astea: Lutxana

Erandioztar ospetsuak

• Ramon Rubial (1906-1999), politikaria.
• Telmo Zarraonaindia (1921-2006), futbolaria.
• Jose Luis Bilbao Mentxaka, Bala Beltz (1921-2014), futbolaria.
• Juan Trabudua Aretxabaleta (1929), idi-probalaria.
• Txomin Ziluaga (1939-2012), politikaria eta unibertsitate-irakaslea.
• Luis Maria Etxeberria (1940-2016), futbolaria.
• Alex Angulo (1953-2014), aktorea.
• Xabier Oleaga (1956-), ikastolen mugimendua eta Euskaldunon Egunkariaren bultzatzailea.
• Sendoa Agirre (1975-), futbolaria.

Erreferentziak

Kanpo estekak

• Erandioko Udalaren webgunea (Gaztelaniaz)

	Erandioko auzoak
Altzaga · Arriaga · Astrabudua · Asua · Erandiogoikoa · Goierri · Lutxana-Enekuri