Heinrich Hermann Freytag

Heinrich Hermann Freytag (Hamburg, 1759 - Groningen, 14 april 1811^[1]^[2]) was een uit Duitsland afkomstige Nederlandse orgelbouwer die met name actief was in Groningen, maar ook in Friesland, Drenthe, Overijssel, Holland en Zeeland. Hij bouwde zowel kerkorgels als kabinetorgels en een secretaireorgel binnen de Noord-Duitse orgelbouwtraditie.

Biografie

Heinrich Hermann Freytag werd in 1759 geboren als de zoon van een uit Württemberg afkomstige meubelmaker. Hoe hij in de Republiek is terechtgekomen, wordt nergens duidelijk. Zijn naam duikt in 1784 voor het eerst op als hij in de stad Groningen in de orgelmakerij van Albertus Antoni Hinsz (1704-1785) werkt. Toen Hinsz in 1785 overleed, nam zijn stiefzoon Frans Casper Snitger (1724-1799) (een kleinzoon van Arp Schnitger) het bedrijf over. Snitger ging een compagnonschap aan met Freytag.^[3] Freytag leidde de nieuw- en verbouwtak van het bedrijf. Snitger hield zich voornamelijk bezig met onderhoudswerk op locatie en met intonatiewerkzaamheden.

Freytag gaf leiding aan de werkplaats, onderhandelde met opdrachtgevers over nieuw- en verbouwprojecten en maakte de ontwerpen voor de nieuwe orgels. Ook vergrootte Freytag het werkterrein van de firma door opdrachten in Rotterdam en Middelburg aan te nemen. Hij was daarmee werkzaam in Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel, Holland en Zeeland.^[4] Tot 1806 was Freytag bovendien kroegbaas en had hij een “Wyn en Coffyhuis, als mede Billard” aan de Grote Markt in Groningen.^[5] Hij was ook vele jaren diaken of ouderling in de Evangelisch-Lutherse gemeente van Groningen.

Heinrich Hermann Freytag trouwde op 6 oktober 1793 met Hiskia Hornemann (Leer 1765 - Groningen, 1817).^[6] Zij was de weduwe van de kastelein Friedrich Andreas Wustenhöffer (?-1792).^[7]) Hij en Freytag kenden elkaar van de Lutherse kerk in Groningen.^[8] Van de negen kinderen van Freytag en Hornemann bereikten er vijf de volwassen leeftijd. Twee van hen kwamen in de orgelmakerij terecht.

Er zijn met zekerheid vijf werknemers van Freytag en Snitger te traceren in de archieven: J.H. Klambeck, 'Paul', 'Daniel' en de bekendere Matthias Martin (1760-1826) en Johannes Wilhelmus Timpe (1770-1837). De laatstgenoemde maakte in 1806 de overstap van de firma Lohman naar Freytag.

Freytag stierf op 14 april 1811 en werd op 19 april begraven in de Lutherse kerk van Groningen. Zijn laatste orgels werden voltooid door Martin en Timpe, die daarna zijn eigen orgelmakerij begon. Freytags weduwe Hiskia Hornemann zette het bedrijf voort met haar knechten.^[2] De zonen Herman Eberhard Freytag (1796-1869) en Barthold Joachim Freytag (1799-1829) namen de firma in 1817 over. Zij hielden zich voornamelijk bezig met onderhoudswerk en kleinere projecten.

Orgels

Van de orgels in de volgende kerken is bekend dat Freytag ze heeft gebouwd (nieuwbouw en ombouw). In sommige gevallen staat in de laatste kolom aangegeven met wie hij heeft samengewerkt:

jaar	plaats	kerk	manualen	registers	opmerkingen
1785	Groningen	Doopsgezinde kerk	I/p	8	nieuwbouw, H.H. Freytag en F.C. Snitger; in 1816 vervangen door een nieuw orgel van Johannes Wilhelmus Timpe
1785–1786	Godlinze	Pancratiuskerk			verbouw, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1786	Kampen	Buitenkerk			reparatie, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1786	Zwolle	Evangelisch Lutherse Kerk			reparatie, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1787 en 1805	Zwolle	Grote of Sint-Michaëlskerk	III/P	64	reparatie, H.H. Freytag en F.C. Snitger /reparatie, H.H. Freytag
1788	Meeden	Kerk van Meeden			reparatie, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1788–1789	Kampen	Bovenkerk	III/P	46	uitbreiding met pedaal en borstwerk, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1791	Sappemeer	Doopsgezinde kerk			plaatsing bestaand kabinetorgel, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1790–1792	't Zandt	Kerk van 't Zandt	II/p	12	ombouw, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1790–1792	Bierum	Sebastiaankerk	I/p	10	nieuwbouw, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1792	Kampen	Waalse Kerk			reparatie, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1792–1793	Zuidhorn	Kerk van Zuidhorn	I/p	12	nieuwbouw, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1793	Ezinge	Kerk van Ezinge	I/p		plaatsing oud orgel, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1793	Groningen	Martinikerk	III/P	47	reparatie, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1793	Roden	Catharinakerk			reparatie, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1794	Leens	Petruskerk			reparatie, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1793–1795	Zuidbroek	Petruskerk	II/P	28	nieuwbouw, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1796	Uithuizermeeden	Mariakerk			reparatie, H.H. Freytag en F.C. Snitger
omstreeks 1796	Weener	Organeum	I	5	secretaire-orgel, H.H. Freytag en F.C. Snitger. Gebouwd in Groningen voor onbekende opdrachtgever
1796–1798	Bellingwolde	Magnuskerk	II/p	17	nieuwbouw, H.H. Freytag en F.C. Snitger
1798–1799	Enkhuizen	Zuiderkerk	II/P	20	nieuwbouw rugwerk, ombouw hoofdwerk, H.H. Freytag
omstreeks 1800	Lellens	Kerk van Lellens			kabinet-orgel, H.H. Freytag. Gebouwd voor onbekende opdrachtgever
1802	Noordwolde	Kerk van Noordwolde	II/P	18	ombouw, H.H. Freytag
1802	Nieuw-Scheemda	Kerk van Nieuw-Scheemda			reparatie, H.H. Freytag
1803	Groningen	Pelstergasthuiskerk			reparatie, H.H. Freytag
1803-1804	Loppersum	Petrus en Pauluskerk	II/p	20	ombouw, H.H. Freytag
1804	Anloo	Magnuskerk	I	6	kabinet-orgel, H.H. Freytag. Gebouwd voor onbekende opdrachtgever
1805	Bolsward	Martinikerk	II/P	34	reparatie, H.H. Freytag
1805	Doesburg	Martinikerk	I	6	kabinet-orgel, H.H. Freytag. Gebouwd voor onbekende opdrachtgever
1806–1808	Finsterwolde	Kerk van Finsterwolde	I/p	15	nieuwbouw, H.H. Freytag
1806–1808	Noordbroek	Kerk van Noordbroek	II/P	24	ombouw, H.H. Freytag
1807–1808	Vollenhove	Sint-Nicolaaskerk			ombouw, H.H. Freytag
1808	Rotterdam	Oosterkerk			reparatie, H.H. Freytag
1809	Eenum	Kerk van Eenum	I/p	10	uitbreiding met aangehangen pedaal, H.H. Freytag
1805–1810	Rotterdam	Grote of Sint-Laurenskerk			ombouw, H.H. Freytag
1809–1810	Bolsward	Doopsgezinde kerk	I/p	11	nieuwbouw, H.H. Freytag
1809–1811	Oostwold	Kerk van Oostwold	II/p	18	nieuwbouw, H.H. Freytag, na diens dood voltooid o.l.v. Matthias Martin → Freytag-orgel van Oostwold
1810–1811	Appingedam	Nicolaïkerk	II/p	20	reparatie, H.H. Freytag
1810–1812	Warffum	Kerk van Warffum	II/P	24	nieuwbouw, H.H. Freytag, na diens dood voltooid o.l.v. J.W. Timpe

Bronnen, noten en/of referenties

Dr. Arend Jan Gierveld - Het Nederlandse huisorgel in de 17de en 18de eeuw, 1977
Jan Jongepier - Het orgel, 1990
drs. L.B.Smit - Frans Casper Snitger en Heinrich Hermann Freytag en de (Noord-)Nederlandse markt voor kerkorgels rond 1800 (doctoraalscriptie RuG 2003)

Noten

↑ Aangegeven lijken, Kerkelijke gemeente - Groningen: overlijdensinschrijving^{[dode link]}
↑ ^a ^b Gazette de Groningue (= Groninger Courant) d.d. 16 april 1811 overlijdensbericht, tevens aankondiging dat het bedrijf werd voortgezet door zijn vrouw
↑ Freytag deelde zijn compagnonschap met Snitger mee in onder meer de Groninger Courant [1]
↑ Eind 1805 zag hij zich genoodzaakt een advertentie te plaatsen, waarin hij meedeelde, ondanks zijn opdrachten in Rotterdam, niet van plan te zijn uit Groningen te verhuizen, zoals een concurrent zou hebben beweerd (bron: Groninger courant d.d. 24 december 1805 overlijdensinschrijving)
↑ Gierveld vermeldt dat hij in 1794 lid werd van het herbergiersgilde, dat hij getrouwd was met de weduwe van een gildebroeder en dat hij woonde aan de Grote Markt in de Droeve (=de Druif) - bron: Gierveld 1977:123
↑ Ondertrouwboek Groningen 1792-1798 huwelijksinschrijving^{[dode link]}
↑ Breukdodenboek, Kerkelijke gemeente - Groningen^{[dode link]}
↑ Beiden vervulden kerkelijke ambten, ook Wustenhöffer was ouderling van de Evangelisch-Lutherse Gemeente van Groningen [2]