Hendrik XVI van Beieren

Hendrik XVI van Beieren
1386-1450
Hendrik XVI van Beieren
Hertog van Beieren-Landshut
Periode 1393-1450
Voorganger Frederik
Opvolger Lodewijk IX
Hertog van Beieren-Ingolstadt
Periode 1447-1450
Voorganger Lodewijk VIII
Opvolger Lodewijk IX
Vader Frederik van Beieren
Moeder Maddalena Visconti
Hendrik XVI en Margaretha van Habsburg. Glasraam in het stadhuis van Landshut.

Hendrik XVI van Beieren, ook genoemd Hendrik IV van Neder-Beieren of Hendrik de Rijke (kasteel Burghausen, 1386 - kasteel Trausnitz in Landshut, 30 juli 1450), was hertog van het deelhertogdom Beieren-Landshut. Hij regeerde over Beieren-Landshut van 1393 tot zijn dood in 1450. Hendrik XVI is gekend voor zijn veroveringsstrijd van andere deelhertogdommen in Beieren alsook voor een kruisvaart naar Pruisen.

Hij had geen interesse in de Nederlanden bij de verdeling van het hertogdom Beieren-Straubing-Holland.

Kasteel Trausnitz, gelegen in Landshut. Hertogelijke residentie van Hendrik XVI.

Familie

Hendrik XVI was een telg uit het huis Wittelsbach. Zijn vader was hertog Frederik van Beieren-Landshut en zijn moeder Maddalena, dochter van Bernabo uit het huis Visconti in Milaan. Hendrik XVI groeide op in de hertogelijke residentie, het reusachtige kasteel Trausnitz, gelegen in de hoofdstad Landshut. Zijn vader Frederik was de eerste hertog van Beieren-Landshut, ten gevolge van de 3e Beierse deling (1392)[1]. Beieren-Landshut was overigens het meest welvarende deelhertogdom in Beieren.

Hendrik XVI was gehuwd met Margaretha van Habsburg (1395-1447), enige dochter van Albrecht IV van Oostenrijk. Zijn vrouw leefde grotendeels verbannen van het hof in Landshut en mocht de burcht van Burghausen niet verlaten.

Militie van Landshut.

Hertog van Beieren-Landshut

Door het onverwacht overlijden van zijn vader (1393) kwam de 6-jarige Hendrik XVI op de troon. Drie regenten bestuurden het hertogdom in zijn naam. Het waren zijn 2 ooms, hertog in de 2 andere deelhertogdommen Beieren-Ingolstadt en Beieren-München, alsook zijn moeder Maddalena Visconti. In 1401 beleende de Rooms-Duitse keizer Ruprecht, zelf een familielid Wittelsbach, hem met het hertogdom Beieren-Landshut. Hendrik XVI maakte zich progressief los van de bemoeienissen van zijn twee ooms. Zijn moeder stierf in 1404.

Hendrik XVI zorgde ervoor dat hij persoonlijk alle benoemingen deed van leden van stadsbesturen en raden. Hij schafte de privilegies van de landsadel zo goed als volledig af[2]. In de jaren 1404-1410 nam de opstand tegen zijn eigenzinnig beleid toe. Uiteindelijk laat Hendrik XVI in 1410 tientallen vooraanstaande opstandelingen terechtstellen. Elke samenzwering tegen hem was voortaan monddood.

Verdeling van Beieren-Straubing-Holland (1429). Hendrik XVI's deel is in het geel weergegeven.

Hij concentreerde zich voortaan op het "buitenland"[3].

  • Hij vocht meerdere oorlogen uit tegen zijn neef Lodewijk VII, hertog van Beieren-Ingolstad. Hendrik XVI allieerde zich met elke tegenstander van Lodewijk VII.
  • De strijd met zijn neef nam een pauze (1422-1423) toen Hendrik XVI op kruisvaart trok naar Pruisen[4], tezamen met de Duitse Orde.
  • Bij de verdeling van het hertogdom Beieren-Straubing-Holland (1425-1429) nam Hendrik XVI de steden Landau en Vilshofen, naast dorpen zoals Hengersberg, Eichendorf, Simbach, Plattling en het klooster van Niederalteich[5][6]. Dit was in oppervlak slechts een kwart van het grondgebied en hij nam helemaal niets van de graafschappen Zeeland-Holland-Henegouwen. Hendrik XVI had geen interesse in de Nederlanden, wat de hertogen van Bourgondië dan wel hadden. Hendriks politiek bestond er immers in het verdeelde Beieren te herenigen. Met Landau had hij een welvarende Beierse stad in handen.
  • Pas in 1443 lukte het Hendrik XVI zijn grote rivaal Lodewijk VII te arresteren. Hendrik XVI vroeg nooit losgeld. Hij hield hem gevangen in de burcht van Burghausen en dit tot Lodewijks dood in 1447. Hendrik XVI annexeerde vervolgens het hertogdom Beieren-Ingolstadt. Keizer Frederik III keurde dit achteraf dan goed.
  • Met het naburige deelhertogdom Beieren-München kwam Hendrik XVI tot een vergelijk over de overname van een aantal burchten.
Abdij Seligenthal, waar Hendrik XVI begraven werd. Tekening van Michael Wening (1645-1718) in het boek Historico-Topographica Descriptio (München 18e eeuw).

Relaties met kerkelijke staten

Hendrik XVI heeft steeds gezocht naar een verstandhouding met de prins-bisschoppen van Passau en van Salzburg[7]. Hij steunde hen met geld en soldaten. Beide bisschoppen hadden immers een bisdom dat grotendeels onder de wereldlijke macht stond van de hertog van Oostenrijk, zijn schoonvader. Een pro-Oostenrijkse politiek paste in zijn realistisch opzet om zich militair op Beieren te concentreren. Hendrik XVI heeft overigens de Oostenrijkse verovering van Tirol de Oostenrijkers nooit kwalijk genomen. Zijn neven-hertogen van Beieren namen dit historisch verlies van Beiers grondgebied wel kwalijk.

Overlijden

Hendrik XVI overleed in 1450, mogelijks aan de pest, in kasteel Trausnitz. De staatsorganisatie van zijn verschillende gebieden was goed georganiseerd en zijn schatkist was volgens biografen goed gevuld[8]. Zijn bijnaam "de Rijke" sloeg op hem, maar ook op zijn zoon en kleinzoon.

Hendrik XVI werd begraven, naast andere Wittelsbachers van Beieren-Landshut, in de abdij van Seligenthal[9]. Deze abdij van Cisterziënzerinnen ligt nabij Landshut.

Zijn oudste zoon Lodewijk IX van Beieren, de Rijke, volgde hem op[10].

Voorouders

Voorouders van Hendrik XVI van Beieren (1386-1450)
Overgrootouders Keizer Lodewijk de Beier
(1282-1347)
∞
Beatrix van Silezië
(1292-1322) 		Frederik II van Sicilië
(1272-1337)
∞
Eleonora van Anjou
(1289-1341) 		Stefano Visconti
(1287-1327)
∞
Valentina Doria
(-) 		Mastino II della Scala
(1308-1351)
∞
Taddea da Carrara
(-)
Grootouders Stefanus II van Beieren (1319-1375)
∞
Elisabeth van Sicilië (1310-1349) 		Bernabò Visconti
(1319-1385)
∞
Beatrice della Scala
(-1384)
Ouders Frederik van Beieren (1339-1393)
∞
Maddalena Visconti (1366-1404)
Bronnen, noten en/of referenties
  1. ↑ Zie voor de verschillende delingen van het hertogdom Beieren: Geschiedenis van Beieren.
  2. ↑ Karin Kaltwasser. Herzog und Adel in Bayern-Landshut unter Heinrich XVI. dem Reichen. Doctoraatsthesis Fakultät III, universiteit Regensburg 2003. on line
  3. ↑ Sigmund Ritter von Riezler. Artikel „Heinrich der Reiche, Herzog von Baiern-Landshut“ in: Allgemeine Deutsche Biographie, herausgegeben von der Historischen Kommission bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Band 11 (1880), S. 474–476, Digitale Volltext-Ausgabe in Wikisource. Gearchiveerd op 7 december 2022.
  4. ↑ Paravicini W. Die Preußenreisen des europäischen Adels. Teil 1 (Beihefte der Francia, 17/1). Op blz 151 vermelding van Hendrik XVI als Hendrik IV van Beieren-Landshut. Sigmaringen (Thorbecke) 1989. ISBN 3-7995-7317-8. on line
  5. ↑ Dorit-Maria Krenn. Straubinger Erbfall 1425-1429. In: Historisches Lexikon Bayerns. on line. Gearchiveerd op 27 juli 2023.
  6. ↑ Karten zur Geschichte Bayerns. Die Aufteilung des Straubinger Erbes 1429. On line. Gearchiveerd op 21 september 2020.
  7. ↑ Bernhard Glasauer. Herzog Heinrich XVI. der Reiche von Bayern-Landshut; Territorialpolitik zwischen Dynastie und Reich. In: Münchener Beitrage zur Geschichtswissenschaft. Herbert Utz Verlag München, 2009. ISBN 978-3-8316-0899-7 on line. Gearchiveerd op 27 juli 2023.
  8. ↑ Christof Paulus. Reichspolitik der Wittelsbacher (Spätmittelalter). In: Historisches Lexikons Bayerns. on line. Gearchiveerd op 20 maart 2020.
  9. ↑ Latijnse naam: Abbatia Beatae Mariae Virginis Felicis Vallis.
  10. ↑ Voor de kinderen van Hendrik XVI met Margaretha van Habsburg, alsook buitenechtelijke kinderen, zie Geneanet website genealogie.