3 Pułk Przedniej Straży Buławy Polnej Litewskiej

Ten artykuł dotyczy 3 Pułku Przedniej Straży Buławy Wielkiej Litewskiej. Zobacz też: 3 Pułk Przedniej Straży - stronę ujednoznaczniającą.

3 Pułk Przedniej Straży
Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1776
Dowódcy
Pierwszy	Kazimierz Romanowski
Ostatni	Piruski
Działania zbrojne
Wojna w obronie Konstytucji 3 maja Powstanie kościuszkowskie
Organizacja
Dyslokacja	patrz: stanowiska

Rodzaj wojsk	Jazda

3 Pułk Przedniej Straży Buławy Polnej Litewskiej – oddział jazdy armii Wielkiego Księstwa Litewskiego wojska I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Sformowany w 1776 z chorągwi lekkich^[1]. W 1776 roku liczył etatowo 150 żołnierzy.
Lustracja dokonana w 1776 roku opisana została następująco^[2]:

Od dwóch poprzednich niczym się niedystynguiący y wpodobney trwa nikczemności; Żołd Towarzyski równy iak w Pułku Buławy Wielkiej. Officyerowie zaś gaże ieszcze szczupleysze biorą. Bawi przy Sztabie koni tylko 60. Konsystuią w Miadzile zwielką trudnością, gdyż nic dostać nie mogą. Chcąc furaż kupić o mil kilka wyieżdżać muszą a latem ani paszy nie maią. Powrócenie do dawnych kwater w Raduniu domagaią się, lub przynamniey Choć na inne mieysce aby byli przeprowadzeni.

Stan etatowy według „raty marcowej” z 1777 roku wynosił 150 żołnierzy^[3]. Początkowo pułk składał się z pięciu chorągwi. Według raportu z lutego 1777 faktycznie służyło 148 osób. Uchwały sejmu czteroletniego podniosły liczebność pułku do 612 ludzi. Stan ten przetrwał do wybuchu powstania kościuszkowskiego^[4].

Stanowiska

Mozyr, Łojów (1789),
Mozyr (1790),
Strzeszyn (1791),
Wiłkowyszki (październik 1792)^[1].

Żołnierze pułku

Szefem pułku był każdorazowo hetman polny Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po zniesieniu buław polnych przez sejm czteroletni, szefem pułku został Michał Zabiełło. Etatową obsadę oficerską normował etat stutysięczny wojska, według którego w pułku powinni się znajdować: pułkownik, podpułkownik, dwóch majorów, kwatermistrz, audytor, dwóch adiutantów, czterech rotmistrzów z chorągwiami, czterech rotmistrzów sztabowych, ośmiu poruczników, ośmiu chorążych^[5]. W korpusie oficerskim ok. 17% to Tatarzy^[2].

Szefowie pułku^[6]:

Józef Sosnowski (1775–1789)
Ludwik Tyszkiewicz (1780–1792)
Michał Zabiełło (1792–)

Pułkownicy^[1]^[6]:

Kazimierz Romanowski (1774–1791)
gen. mjr Antoni Chlewiński (1791–1793)
Jakub Baranowski (1793–)
Stefan Piruski^[a]

Bitwy i potyczki

Regiment brał udział w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja i w insurekcji kościuszkowskiej^[1]:

bitwa pod Zelwą (4 lipca 1792)
bitwa pod Krupczycami (16 września 1794)
bitwa pod Brześciem (17 września 1794)
bitwa pod Maciejowicami (10 października 1794)
obrona Pragi (4 listopada 1794)

Uwagi

↑ Według Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 200 był podpułkownikiem.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Gembarzewski 1925 ↓, s. 14.
↑ ^a ^b Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 199.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXI.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 198.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 163.
↑ ^a ^b Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 200.

Bibliografia

Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.

Oddziały wojska I Rzeczypospolitej 1717–1795

Dywizje

koronne	Wołyńsko-Podolska Bracławsko-Kijowska Wielkopolska Małopolska
litewskie	1 2 3

Brygady

koronne	1 (Łuby) 2 (Biernackiego) 3 (Golejewskiego) 4 (Potockiego) 5 (Lubowidzkiego) 6 (Jerlicza) 7 (Dzierżka) 8 (Wielhorskiego)
litewskie	1 (Husarska, Kowieńska) 2 (Petyhorska, Pińska) 3

Regimenty
piesze

koronne	Regiment Gwardii Pieszej Koronnej 1 (Królowej) 2 (Królewicza) 3 (Czapskiego) 4 (Buławy WK) 5 (fizylierów Artylerii Koronnej) 6 (Łanowy) 7 (Potockiego) 8 (Buławy PK) 9 (Raczyńskiego) 10 (Rydzyńskich) 11 (Grenadierów) 12 13 (Ostrogskich) 14 (Potockich) 15 16 (Skarbowy) 17 18 19 20 21 Pod im. Konfederacji Wolnych
litewskie	Regiment Gwardii Pieszej Wlk. Ks. Lit. 1 (Buławy WL) 2 (Buławy WL) 3 (Buławy PL) 4 (Buławy PL) 5 (Grabowskiego) 6 (Massalskich) 7 (fizylierów) 8 (Domu Radziwiłłów) 9

Pułki jazdy/
ułanów

koronne	króla królewicza pułk BWK pułk BPK 1 Pułk Ułanów Nadwornych (5 p.uł.)
litewskie	2 Pułk Ułanów Nadwornych

Pułki
przedniej straży

koronne	1 Pułk PS im. Królowej 2 Pułk PS Buławy W. Koronnej 3 Pułk PS Buławy P. Koronnej 4 Pułk PS (Byszewskiego) 5 Pułk PS (Lubomirskiego) Pułk PS Wolnej Konfederacji
litewskie	1 Pułk Przedniej Straży JKM (Baranowskiego) 2 Pułk Przedniej Straży Buławy W. Litewskiej 3 Pułk Przedniej Straży Buławy P. Litewskiej 4 Pułk PS (Bielaka) 5 Pułk PS (Poniatowskiego) 6 Pułk PS (Pułk Tatarski J. Azulewicza) 7 Pułk Tatarski 8 Pułk Jazdy

Pułki kozaków

Regimenty
dragonów

koronne	Regiment Gwardii Konnej Koronnej Regiment Konny im. Królowej Regiment Konny im. Królewicza Regiment Konny Buławy W. Koronnej Regiment Konny Buławy P. Koronnej
litewskie	Regiment Gwardii Konnej Wlk. Ks. Lit. (Regiment Karabinierów Gwardii Wlk. Ks. Lit.) Regiment Dragonów Królewicza Wlk. Ks. Lit. Regiment Konny Buławy W. Litewskiej Regiment Konny Buławy P. Litewskiej

Oddziały targowickie

Pod im. Humańskiej

Oddziały insurekcji
kościuszkowskiej

koronne	1 Grenadierów Krakowskich 2 Grenadierów Krakowskich Grenadierów Lubelskich Grenadierów Sandomierskich Pułk Lekkokonny Starozakonny Pułk Wolontariuszy Konnych W. Kwaśniewskiego
litewskie	1 Pułk Konny Ochotników Żmudzkich 2 Pułk Konny Ochotników Żmudzkich Pułk Konny Grodzieński Pułk Konny Ks. K. Sapiehy Pułk Konny Powiatu Lidzkiego

Chorągwie
i szwadrony

koronne	Chorągiew janczarska Buławy Wielkiej Koronnej Chorągiew węgierska Buławy Polnej Koronnej Chorągiew węgierska Buławy Wielkiej Koronnej Chorągiew węgierska Marszałka Wielkiego Koronnego szwadron huzarów króla
litewskie	chorągiew (janczarska, węgierska, strzelecka) BWL chorągiew (janczarska, węgierska, grenadierska) BPL

Bataliony

koronne	1 batalion lekkiej piechoty 2 batalion lekkiej piechoty batalion strzelców
litewskie	3 batalion lekkiej piechoty

Artyleria

koronna	Brygada Cekhauzu Warszawskiego Brygada Cekhauzu Kamienieckiego 1 BA 2 BA 3 BA 4 BA 5 BA
litewska	1 kompania

Bitwy

konfederacja barska	Bar Białystok Groby Kcynia Słonim Dobra Kościan Krotoszyn Lanckorona Łomazy Jasna Góra Lanckorona Orzechów Poznań oblężenie Poznania Stołowicze Widawa
wojna 1792	Boruszkowce Brześć Dubienka Krzemień Markuszów Mir Opsa Stołpce Wojszki Zalewa Zieleńce

Wojsko I Rzeczypospolitej

Okresy

Struktury

Rodzaje wojsk

Formacje
wojskowe

Jazda	chorągwie kopijnicze chorągwie strzelcze racowie husaria jazda tatarska jazda wołoska jazda kozacka petyhorcy pancerni jazda lekka rajtaria arkebuzeria lisowczycy Kawaleria Narodowa
Piechota	piechota węgierska piechota niemiecka piechota dymowa piechota łanowa piechota wybraniecka dragonia Kozacy rejestrowi

Konfederacje żołnierskie

Rokosze

Hetmani

Terminy
wojskowe

Większe oddziały
w XVII wieku

Armia koronna
w XVIII wieku

Komisja Wojskowa Korpus Inżynierów Korpus Pontonierów Koronnych
Dywizje	Wołyńsko-Podolska Bracławsko-Kijowska Wielkopolska Małopolska
Brygady KN	1 (Łuby) 2 (Biernackiego) 3 (Golejewskiego) 4 (Potockiego) 5 (Lubowidzkiego) 6 (Jerlicza) 7 (Dzierżka) 8 (Wielhorskiego)

Armia litewska
w XVIII wieku

Komisja Wojskowa Korpus Inżynierów
Dywizje	1 2 3
Brygady KN	1 (Husarska, Kowieńska) 2 (Petyhorska, Pińska) 3

Insurekcja
kościuszkowska

Najwyższy Naczelnik insurekcja warszawska, wileńska, wielkopolska
Dywizje	Najwyższego Naczelnika J. Zajączka S. Mokronowskiego K. Sierakowskiego Nadnarwiańska A. Ponińskiego J. H. Dąbrowskiego Główna Litewska F. Sapiehy R. Giedroycia