Anna Letenská

Anna Letenská

Data i miejsce urodzenia	29 sierpnia 1904 Nýřany
Data i miejsce śmierci	24 października 1942 KZ Mauthausen
Zawód	aktorka

Anna Letenská z domu Svoboda (ur. 29 sierpnia 1904 w Nýřanach, zm. 24 października 1942 w KZ Mauthausen) – czeska aktorka.

Rodzina i dzieciństwo

Anna Svobody była dzieckiem pary wędrownych aktorów: Marii Svobody (1871–1960) i Oldřicha Svobody (zm. 1939), który był również reżyserem. Rodzice pobrali się w styczniu 1896 i mieli siedmioro dzieci. Jedno zmarło na zapalenie płuc. Wszystkie dzieci były uzdolnione artystycznie, a córka Helena została nauczycielką.

Anna Svobody wyszła za mąż w wieku 21 lat za aktora Ludvika Letenský'ego, który pierwotnie nazywał się Hrdlička. Grali razem w wędrownym zespole, w którym przez przypadek znalazło się więcej aktorów o „ptasich” nazwiskach, dyrektor teatru polecił aktorom, aby sobie wymyślili pseudonimy. Mąż Anny pochodził z miejscowości Letné, nazwano go Letenský. Anna Letenská miała z nim syna Jerzego (1926-1992). Brak stałego angażu Anny, kłopoty finansowe, powstałe nieporozumienia doprowadziły do rozpadu małżeństwa. Letenscy ostatecznie rozwiedli się w czerwcu 1940, ale zostali przyjaciółmi.

Praca artystyczna

Anna urodziła się w 1904 r. i już jako dziecko występowała na scenie. Zaczynała od ról dziecięcych, potem dostawała głównie role młodych ludzi, w których osiągnęła sukces.

Pierwszy stały angaż dostała w 1919 roku w grupie teatralnej Suková – Kramuelová. Pracowała w Południowoczeskim Teatrze Narodowym (cz. Jihočeské národní divadlo) w Czeskich Budziejowicach, następnie na Morawach w spółce Otto Alferiego, w Koszycach, Ołomuńcu (1930 – 1931), Bratysławie (1931 – 1935) i Kladnie (1935 – 1936). Od 1936 występowała w praskim Variete. Po okresie, kiedy nie miała angażu działała również w czeskim radiu, oraz w praskim miejskim teatrze na Vinohradach (sierpień 1939 – 1942). Anna Letenská była charakterystyczną aktorką komediową. Nie wyróżniała się szczególną urodą, ale właśnie dzięki temu wyglądowi i talentowi komicznemu była predysponowana do ról dziewczyn i kobiet stanowczych, energicznych, pełnych temperamentu – np. inscenizacje Strakonický dudák, Bobří kožich i Boře. Charakteryzowały się one wiarygodnością i prawdziwością. Była na tyle wszechstronna, że mówiono o niej jako następczyni Marii Bečvářovej lub Marii Hübnerovej.

Zagrała w 25 filmach. W filmie zadebiutowała w roli służącej w dramacie Kříž u potoka (1937). Potem przyszły role w inscenizacjach i filmach. Film jednak nie wykorzystał w pełni jej talentu komediowego i oferował jej małe rólki w różnych komediach. Pięć ostatnich swych filmów nagrała w najcięższym okresie swego życia.

Ostatnie lata

10 października 1941 wyszła ponownie za mąż za architekta Vladislava Čalouna, prokurenta międzynarodowej firmy transportowej. Możliwe że wiedziała o współpracy męża z ruchem oporu. W czasie represji po zamachu grupy Anthropoid na Reinharda Heyrdicha aresztowano dra Břetislava Lyčkę, którego mąż Letenskej wcześniej znał z organizacji Sokol i z którym współpracował w konspiracji. Dr Lyčka, udzielił pomocy medycznej zamachowcom: kontuzjowanemu podczas lądowania ze spadochronem Jozefowi Gabčíkowi, a w mieszkaniu naczelnika „Sokola” Jaroslava Piskáčka opatrzył Janowi Kubišowi oko zranione podczas zamachu. Ponieważ inny zamachowiec Karel Čurda zdradził swych towarzyszy gestapo^{[potrzebny przypis]}, następnego dnia Lyčkowie zostali aresztowani, a niedługo potem także Vladislav Čaloun. Aresztowana miała być również sama Letenská, jednak na skutek interwencji producenta filmu Miloša Havla gestapowcy pozostawili ją, żeby dokończyła zdjęcia w komedii filmowej pod tytułem Příjdu hned (Zaraz przyjdę). W filmie Anna Letenská zagrała perfekcyjnie. Reżyser tego filmu Otakar Vávra wspominał później, że zawsze, kiedy dokończyli ujęcie, Letenská szła usiąść w rogu pomieszczenia, chowała głowę w dłonie i myślała o mężu. Każdego ranka samochód wytwórni woził ją z domu na zdjęcia do hostivarskiego atelier. Niebawem „z powodów prewencyjnych” dostała wypowiedzenie z teatru na Vinohradach, ale zaraz została przyjęta w holeszowickiej Uranii. Natychmiast po skończeniu filmu 3 września 1942 komisarz Müller razem z agentem gestapo Adolfem Řepą zamknął ją w siedzibie praskiego gestapo, następnie została przewieziona do więzienia na Pankrác i przez Małą Twierdzę (czes. Malá pevnost) w Terezinie trafiła w październiku do KZ Mauthausen. Według aktu zgonu znalezionego w archiwum obozowym została zabita w bunkrze strzałem w tył głowy 24 października 1942 o 10:56. Jej mąż został zabity później, 26 stycznia 1943 o 16:45. Letenská była jedyną czeską aktorką, która zginęła w obozie koncentracyjnym. Dwa miesiące po jej egzekucji 25 grudnia 1942 odbyła się premiera komedii Příjdu hned (1942).

Pamięci Anny Letenskej

Anna Letenská została pośmiertnie (1946) odznaczona czechosłowackim Krzyżem Wojennym. Na jej cześć nazwano jej imieniem ulice w praskiej dzielnicy Vinohrady i w Ostrawie. W teatrze na Vinohradach umieszczono tablicę pamiątkową oraz jej popiersie. Życie i tragiczna śmierć Anny Letenskéj inspirowały pisarza Norberta Frýda do napisania opowiadania Kat nepočká (1958), które zostało potem sfilmowane (1971) przez Františka Filipa, z Jiřiną Bohdalovą w roli tytułowej. Frýd podobno nie zdołał ukazać właściwej natury Letenskej. Świadkowie zgadzają się, że była kobietą nadzwyczaj łagodną, miłą i mądrą.

Filmy z udziałem Anny Letenskej

Kříž u potoka (1937) – dramat Karolíny Světlej w reż. Miroslava Jareša
Manželka něco tuší (1938) – reż. Karel Špelina (jedyny film, gdzie gra razem z mężem)
Slávko, nedej se! (1938) – komedia w reż. Karela Lamača (żona Zvonimíra Řepy)
Srdce v celofánu (1939) – reż. Jana Svitáka (żona Koženégo)
Děvče z předměstí (1939) – reż. Theodor Pištěk (Chvojková)
Ženy u benzínu (1939) – reż.Václava Kubáska (gospodyni)
Mořská panna (1939) – reż. Václava Kubáska (Hrdá, żona szczotkarza)
Umlčené rty (1939) – reż. Karela Špeliny (ciotka Tonička)
Dvojí život (1939) – reż. Václava Kubáska (Staňková)
Okénko do nebe (1940) – reż. Zdeněk Gina Hašler (matka cudownego dziecka)
Prosím, pane profesore! (1940) – reż. Zdeněk Gina Hašler
Pelikán má alibi (1940) – reż. Miroslava Cikána (sąsiadka)
Minulost Jany Kosinové (1940) – reż. Jana Alfréda Holmana (żona stolarza Sutnara)
Pro kamaráda (1941) – reż. Miroslav Cikán (ciotka Pavla)
Rukavička (1941) – dramat w reż. Jana Alfreda Holmanna (służąca Anička)
Pražský flamendr (1941) – reż. Karel Špelina (posługaczka)
Čekanky (1940) – reż. Vladimíra Borskiego (Maria)
Babička (1940) – dramat według Boženy Němcovej w reż. Františka Čápa (nadąsana dozorczyni)
Z českých mlýnů (1941) – komedia w reż. Miroslava Cikána (służąca Anežka)
Valentin dobrotivý (1942) – komedia w reż. Martina Friča (żona woźnego Biebra)
Ryba na sucho (1942) – komedia Vladimíra Slavínskiego (pani Kučerová)
Miasteczko na dłoni (1942) – komedia Vaclava Binovca (Maria)
Dlouhý široký a byzstrozraký – niedokończona bajka (matka)
Příjdu hned (1942) komedia Otakara Vávry (dozorczyni Koubková – ostatnia jej rola)