Biuro Lustracyjne

Biuro Lustracyjne – jednostka organizacyjna prokuratury należąca do pionu lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej. Podlegają mu oddziałowe biura lustracyjne

Pion lustracyjny IPN wykonuje zadania z zakresu lustracji osób pełniących funkcje publiczne określone w ustawie z dnia 18 października 2006 o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów^[1]

Historia

 Osobny artykuł: Rzecznik Interesu Publicznego.

Pion lustracyjny IPN utworzono 15 marca 2007 r. (tego dnia rozpoczął formalnie działalność) poprzez włączenie do Instytutu dotychczasowego Biura Rzecznika Interesu Publicznego^[2].

Zadania

Główne zadania Biura Lustracyjnego to^[3]:

• przyjmowanie i rejestracja oświadczeń lustracyjnych (w związku z art. 52a pkt 1 ustawy o IPN),
• monitorowanie obowiązku składania oświadczeń lustracyjnych (w związku z art. 52a pkt 4 ustawy o IPN)
• analiza złożonych oświadczeń lustracyjnych i zbieranie materiałów niezbędnych do ich właściwej oceny, a także przygotowywanie i obsługa postępowań lustracyjnych (w związku z art. 52a pkt 2 i 3 ustawy o IPN),
• udział prokuratorów Biura w charakterze oskarżycieli w postępowaniach lustracyjnych, wszczętych w czasie obowiązywania poprzedniej ustawy lustracyjnej na wniosek Rzecznika Interesu Publicznego i niezakończonych przed wejściem w życie ustawy z 2006 r. (w związku z art. 63a, ust. 2 ustawy lustracyjnej),
• przygotowanie i publikowanie katalogów zawierających dane osobowe (w związku z art. 52a pkt 6, 7 i 8 ustawy o IPN):
  • pracowników, funkcjonariuszy i żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa,
  • osób rozpracowywanych przez organy bezpieczeństwa państwa PRL,
  • osób zajmujących kierownicze stanowiska partyjne i państwowych w PRL,
  • osób pełniących obecnie funkcje publiczne (art. 22 ustawy),
• opracowanie i publikacja informacji w Biuletynie Informacji Publicznej IPN (w związku art. 22 i 23 ustawy lustracyjnej).

Wydziały

• Wydział Przygotowywania i Publikowania Katalogów,
• Wydział Ewidencji Oświadczeń Lustracyjnych, Sygnalizowania i Publikacji,
• Wydział Przygotowywania i Nadzoru nad Postępowaniami Lustracyjnymi.

Działalność

Pracujący w Biurze Lustracyjnym oraz jedenastu oddziałowych biurach lustracyjnych prokuratorzy uczestniczą w weryfikacji prawdziwości oświadczeń lustracyjnych, w przypadku wątpliwości co do ich prawdziwości przygotowują postępowania lustracyjne, a następnie uczestniczą w toczących się przed sądami postępowaniach lustracyjnych.

Od dnia wejścia w życie ustawy lustracyjnej, prokuratorzy pionu lustracyjnego IPN zweryfikowali prawdziwość ponad 139 000 oświadczeń lustracyjnych złożonych przez osoby pełniące funkcje publiczne. W następstwie prowadzonych postępowań sądowych zapadło łącznie ponad 1525 prawomocnych orzeczeń uznających, iż analizowane oświadczenia lustracyjne były niegodne z prawdą w zakresie nie wykazania przez osoby je składające faktu pracy, służby lub współpracy z organami bezpieczeństwa państwa komunistycznego. W takich przypadkach osoby składające nieprawdziwe oświadczenia lustracyjne, zostały mocą orzeczeń sądowych uznane za tzw. kłamców lustracyjnych, pozbawione zostały pełnionych funkcji publicznych oraz orzekano wobec nich zakazy pełnienia takich funkcji w przyszłości na okres od 3 do 10 lat.

Przygotowanie danych do katalogów wymaga prowadzenia rozległych kwerend i weryfikacji odnalezionych materiałów. W przypadku katalogu osób zajmujących kierownicze stanowiska partyjne i państwowe kwerendy prowadzone są poza Instytutem (m.in. w Archiwum Akt Nowych, Archiwum Sejmu RP, Archiwum Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz w archiwach państwowych)^[4].

Biuro Lustracyjne przygotowuje katalogi:

• pracowników, funkcjonariuszy i żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa (na stronie internetowej IPN katalog ten nazywany jest katalogiem funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa) – katalog jest przygotowywany na podstawie akt osobowych i kart ewidencyjnych przebiegu służby zgromadzonych w zasobie archiwalnym IPN, a także materiałów źródłowych wypożyczanych z innych instytucji zewnętrznych. Docelowo ma zawierać dane osobowe wszystkich pracowników, funkcjonariuszy oraz żołnierzy cywilnych i wojskowych organów bezpieczeństwa państwa wymienionych w art. 5 ustawy o IPN z lat 1944–1990, ze wskazaniem stopnia służbowego, zajmowanych stanowisk oraz organów bezpieczeństwa państwa, w którym pełnili służbę lub pracowali. 31 stycznia 2024 r. w katalogu były opublikowane dane dotyczące 121 813 osób^[5],
• osób „rozpracowywanych” przez organa bezpieczeństwa państwa komunistycznego (na stronie internetowej IPN katalog ten nazywany jest katalogiem osób „rozpracowywanych”) – zawiera dane osób, wobec których zachowały się dokumenty świadczące o tym, że organy bezpieczeństwa państwa zbierały o nich informacje na podstawie celowo gromadzonych danych, w tym w sposób tajny, a wobec osób tych nie stwierdzono istnienia dokumentów świadczących, że były pracownikami, funkcjonariuszami i żołnierzami organów bezpieczeństwa państwa lub współpracowały z organami bezpieczeństwa państwa. Publikacja informacji następuje po uzyskaniu zgody na ich umieszczenie w katalogu od osoby, której informacje te dotyczą lub osoby najbliższej zmarłemu w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeksu Karnego. Od uzyskania zgody odstępuje się, jeżeli od chwili śmierci tej osoby minęło co najmniej 20 lat. Wpisy są przygotowywane na podstawie materiałów znajdujących się w zasobie archiwalnym IPN. Katalog odzwierciedla cele zamieszczone w preambule ustawy o IPN w tym m.in.: „czyny obywateli dokonywane na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i w obronie wolności oraz godności ludzkiej”, „a także powinność zadośćuczynienia przez nasze państwo wszystkim pokrzywdzonym przez państwo łamiące prawa człowieka”. Katalog dotyczy osób, które na większą i mniejszą skalę prowadziły działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w latach 1944–1989 i z tego powodu były inwigilowane, a także represjonowane. 31 stycznia 2024 r. w katalogu były opublikowane dane dotyczące 20 763 osób^[6],
• osób, które zajmowały kierownicze stanowiska w byłej PPR i byłej PZPR oraz ZSL i SD, a także były członkami Rady Ministrów państwa komunistycznego do dnia 23 sierpnia 1989 r. lub były w tym okresie kierownikami centralnych organów administracji państwowej (na stronie internetowej IPN katalog ten nazywany jest katalogiem kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL) – celem katalogu jest opracowanie przebiegu kariery partyjnej, z wyszczególnieniem m.in. zajmowanego stanowiska, miejsca oraz okresu pełnienia funkcji, oraz wskazaniem źródła pozyskania informacji, działaczy partyjnych i państwowych z lat 1944–1990. W katalogu umieszczani są członkowie władz centralnych PPR oraz PZPR, a także pierwsi sekretarze komitetów wojewódzkich, miejskich i gminnych tych partii oraz kierownicy centralnych organów administracji państwowej okresu PRL, a także działacze zajmujący stanowiska kierownicze niższego rzędu oraz członkowie władz w partiach satelickich tj. Stronnictwa Demokratycznego (SD) oraz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL). Wpisy przygotowywane są głównie na podstawie materiałów znajdujących się w archiwach państwowych oraz w innych instytucjach zewnętrznych, a także w oparciu o dostępną literaturę przedmiotu. 31 stycznia 2024 r. w katalogu były opublikowane dane dotyczące 35 850 osób^[7],
• osób pełniących funkcje publiczne wg art. 22 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U.2021 poz. 1633 t.j.) [dalej ustawy lustracyjnej] (na stronie internetowej IPN jako wykaz osób pełniących funkcje publiczne). Biuro Lustracyjne przepisami art. 22 i 23 ustawy lustracyjnej zostało zobowiązane do udostępniania w Biuletynie Informacji Publicznej informacji o dokumentach znajdujących się w zasobie Archiwum IPN, wytworzonych przez organy bezpieczeństwa państwa, które odnoszą się do osób pełniących funkcje publiczne wymienione w art. 22 ust. 1 pkt. 1-17 oraz pkt. 20, 21 ustawy lustracyjnej. Wykaz ten zgodnie z kalendarzem wyborczym oraz z uwzględnieniem zachodzących zmian kadrowych jest systematycznie aktualizowany. Aktualizacja obejmuje publikowanie informacji o nowych osobach, jak i modyfikowanie istniejących wpisów poprzez dokonanie zmian w zakresie pełnionych funkcji publicznych, dat ich objęcia. Informacja zawiera, obok danych personalnych i pełnionej funkcji publicznej, wzmiankę, czy w zasobie archiwalnym IPN znajdują się dokumenty dotyczące osoby publicznej, a jeśli tak, podawana jest syntetyczna ich treść. Ponadto publikowane są sentencje zakończonych postępowań prokuratorskich i prawomocnych orzeczeń sądowych. Informacje dotyczące osób wymienionych w art. 22 cyt. ustawy są udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej przez okres pełnienia funkcji publicznych. 31 stycznia 2024 r. w katalogu były opublikowane dane dotyczące 5 198 osób^[8].

Zobacz też

Zobacz hasło IPN w Wikisłowniku

• Instytut Gaucka
• Instytut Badania Reżimów Totalitarnych
• Archiwa Historyczne Węgierskiego Bezpieczeństwa Państwowego
• Narodowa Rada Badań Archiwów Securitate
• Instytut Pamięci Narodu (na Słowacji)
• Komisja ujawniania dokumentów i ogłaszania przynależności obywateli Bułgarii do organów bezpieczeństwa państwa i służb wywiadowczych Narodowej Armii Bułgarskiej
• Ukraiński Instytut Pamięci Narodowej
• Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy
• Lustracja osób pełniących funkcje publiczne
• Lista Wildsteina
• Kustosz Pamięci Narodowej

Przypisy

Zobacz kolekcję cytatów Instytut Pamięci Narodowej w Wikicytatach

Bibliografia

• Joanna Kałużna. Dekomunizacja przestrzeni publicznej w Polsce – zarys problematyki. „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne”. 2/2018. Poznań: Wyd. Naukowe INPiD UAM. ISSN 1731-7517. OCLC 56364580. 
• Tomasz Stempowski, Konrad Ślusarski. Zasób fotograficzny Instytutu Pamięci Narodowej i jego cechy specyficzne. „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej”. 2/2009, 2009. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 1899-1254. OCLC 959578041. 
• Adrien Le Bihan, Un procès clandestin à la lueur des archives de la police secrète polonaise, éd. Le temps qu'il fait, 2022 - ISBN 978.2.86853.685.3

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona IPN
• Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 2023 r. poz. 102)
• Ustawa z dnia 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 749)
• Informacja o działalności Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w okresie od 1 stycznia 2018 r. do 31 grudnia 2019 r. (druk sejmowy nr 348)