Cyrkon (minerał)

Cyrkon

Duża bryła cyrkonu.

Właściwości chemiczne i fizyczne

Skład chemiczny

ZrSiO₄

Twardość w skali Mohsa

7,5

Przełam

od muszlowego do nierównego

Łupliwość

niewyraźna, na {110} i {111}

Pokrój kryształu

kryształy pryzmatyczne, nieregularne ziarna

Układ krystalograficzny

tetragonalny

Topliwość

trudnotopliwy, ok. 2190 °C^[1]

Właściwości mechaniczne

kruchy

Gęstość minerału

4,6–4,7 g/cm³

Właściwości optyczne

Barwa

Czerwono-brązowy, żółty, zielony, niebieski, szary, bezbarwny, w cienkim przekroju bezbarwny do jasnobrązowego

Rysa

Biała

Połysk

szklisty, diamentowy

Współczynnik załamania

n_ω = 1,925–1,961 n_ε = 1,980–2,015

Inne

od przejrzystego do nieprzejrzystego Pleochroizm – wyraźny w kryształach zabarwionych

Dodatkowe dane

Szczególne własności

katodoluminescencja, Termoluminescencja, Fluorescencja od niewyraźnej do jasnej, koloru żółto-złotego^[2], promieniotwórczy

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Cyrkon – pospolity minerał z gromady krzemianów wyspowych.
Skład chemiczny minerału stanowi głównie krzemian cyrkonu. Nazwa nawiązuje do wyglądu zewnętrznego i pochodzi od perskiego zargun (zar ‘złoto’, gun ‘barwa’) czyli „złocisty”.

Właściwości

Jest kruchy, przezroczysty.

Tworzy kryształy izometryczne, słupkowe, igiełkowe. Występuje w skupieniach ziarnistych, zbitych, ziemistych lub promienistych, w formie okrągłych ziarn i otoczaków w osadach aluwialnych. Jest izostrukturalny z thorytem, coffinitem, hafnonem, ksenotymem.

W zależności od domieszek posiada różne barwy i odcienie: złocistobrunatny, jasnożółty, słomkowożółty (jargon), jaskrawożółty (melichrysos), różowy, czerwony, czerwonopomarańczowy (hiacynt), zielony (beccaryt), fioletowy, niebieski (starlit), niebieskozielony, brunatny, czarny; bywa też bezbarwny (sparklit). Niekiedy wykazuje efekt kociego oka.

Często zawiera pewne ilości uranu, toru (malakon), hafnu (alvit), niobu, tantalu, itru i innych ziem rzadkich oraz wody (cyrtolit).

Występowanie

Stanowi rozpowszechniony składnik skał magmowych (granity, gnejsy, syenity) oraz osadowych (piaski cyrkonowe, żwiry). Współwystępuje z biotytem, kwarcem, skaleniami, granatami, monacytem, ksenotymem.

Miejsca występowania: Sri Lanka, Indie, Kambodża, Australia, Rosja, USA, Kanada, Brazylia, Francja, Norwegia.

W Polsce występuje w okolicach Szklarskiej Poręby, nad rzeką Kwisą i Izerą. Znaczne ilości występują w piaskach plażowych nad Bałtykiem.

Zastosowanie

ważne źródło otrzymywania pierwiastka cyrkonu, także toru, hafnu, itru i niobu,
jest stosowany do produkcji materiałów żaroodpornych i ognioodpornych,
do produkcji ceramiki i szkliw,
w stomatologii, jako alternatywa dla stopów metali,
do produkcji materiałów ściernych i włókien,
wykorzystywany w przemyśle chemicznym,
stosuje się go również do produkcji farb i pigmentów,
w reaktorach nuklearnych,
służy do oznaczania wieku bezwzględnego skał^[3] metodami radiometrycznymi,
należy do bardzo cenionych kamieni kolekcjonerskich i jubilerskich.

W jubilerstwie prawidłowo oszlifowane cyrkony dzięki bardzo dużej dyspersji są konkurencją dla diamentów. Trudność w uzyskaniu właściwego szlifu sprawia duża kruchość. Tym należy tłumaczyć obserwowane często lekkie zaokrąglenie rondysty kamieni oszlifowanych. Cyrkony o zabarwieniu niebieskim lub złotym uzyskuje się przez obróbkę cieplną ciemnoczerwonych okazów z Tajlandii.

Galeria

Struktura krystaliczna
Obraz SEM kryształu cyrkonu
Kryształ cyrkonu pod mikroskopem

Zobacz też

Cyrkon (pierwiastek)
Cyrkonia
hiacynt (minerał)
Jöns Jacob Berzelius

Przypisy

↑ Zircon And Allied Minerals. Mineralszone. [dostęp 2011-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-04)]. (ang.).
↑ Jolyon Ralph, Ida Chau: Zircon. [dostęp 2011-03-25]. (ang.).
↑ Jak Tatry trafiły do Sosnowca? [online], Gazeta Uniwersytecka UŚ [dostęp 2023-03-07] (pol.).

Bibliografia

K.K. Maślankiewicz K.K., Kamienie szlachetne, Wyd. Geologiczne, 1982 .
N.N. Sobczak N.N., Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych, Alfa, 1986 .
C.C. Hall C.C., Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne, Wiedza i Życie, 1996 .
W.W. Schuman W.W., Kamienie szlachetne i ozdobne, Alma–Press, 2004 .
Guillermo Gold Gormaz, Jordi Jubany Casanovas: Atlas mineralogii. Barbara Zapolska (tłum. z hiszp.). Warszawa: Wiedza i Życie, 1992. ISBN 83-85231-10-2.