Jabłonowo Pomorskie

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Jabłonowo Pomorskie (ujednoznacznienie).
Jabłonowo Pomorskie
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Jabłonowie Pomorskim
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

brodnicki

Gmina

Jabłonowo Pomorskie

Prawa miejskie

1962

Burmistrz

Marzanna Fettke

Powierzchnia

3,35 km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


3716[1]
1109,3 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 56

Kod pocztowy

87-330

Tablice rejestracyjne

CBR

Położenie na mapie gminy Jabłonowo Pomorskie
Mapa konturowa gminy Jabłonowo Pomorskie, po lewej znajduje się punkt z opisem „Jabłonowo Pomorskie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Jabłonowo Pomorskie”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Jabłonowo Pomorskie”
Położenie na mapie powiatu brodnickiego
Mapa konturowa powiatu brodnickiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Jabłonowo Pomorskie”
Ziemia53°23′20″N 19°09′10″E/53,388889 19,152778
TERC (TERYT)

0402074

SIMC

0983474

Urząd miejski
ul. Główna 28
87-330 Jabłonowo Pomorskie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Jabłonowo Pomorskie (do 1927 Sadlinki[2]; niem. Sadlinken[3], 1903 Goßlershausen[4]) – miasto w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie brodnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jabłonowo Pomorskie.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 3716 mieszkańców[1].

Patronką miasta jest błogosławiona Maria Karłowska.

Położenie

Jabłonowo Pomorskie położone jest w północno-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, przy drodze wojewódzkiej nr 543. W mieście krzyżują się linie kolejowe nr 208 i 353. Na pograniczu miasta przepływa rzeka Lutryna.

Pod względem historycznym Jabłonowo Pomorskie leży w ziemi chełmińskiej[5].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto znajduje się na Pojezierzu Brodnickim[6].

Historia

Współczesne Jabłonowo Pomorskie to dawna wieś Sadlinki (niem. Sadlinken), która powstała na zachód od dóbr rycerskich Jabłonowo (obecnie Jabłonowo-Zamek, niem. Jablonowo)[7], znanych od roku 1222. Pierwsza wzmianka znalazła się w tzw. dokumencie „łowickim” (1222 r.), w którym Konrad mazowiecki nadał osadę biskupowi Chrystianowi. Po przejęciu tych terenów przez Krzyżaków miejscowość znalazła się w granicach komturstwa brodnickiego. W 1342 roku wielki mistrz krzyżacki Dytrych von Altenburg nadał dobra jabłonowskie rycerzowi Rudigerowi von Lugendorf.

Najstarszą linię kolejową w pobliżu Sadlinek i Jabłonowa otwarto 20 listopada 1871 roku. Wiodła ona z Torunia Wschodniego do obecnego obwodu królewieckiego[7]:

Jak to bywało nie tylko u nas – stacje kolejowe gromadziły tłumy podróżnych, kupców i handlarzy (...). Tak powstawały nowe osiedla. Niektóre z nich, jak Sadlinki rozwinęły się w miasteczko, które przekształciło się w całkiem sporą miejscowość. Ekspansywne Sadlinki powstając w najbliższym sąsiedztwie Jabłonowa Zamku wkrótce połączyły się z nim, lub, jak kto woli „wchłonęły”. Ale pod zupełnie nową nazwą. Otóż do czasu budowy węzła kolejowego, jeśli ktoś wspominał o Jabłonowie to miał na myśli tereny obecnego Jabłonowa Zamku. W miejscu, w którym obecne miasto tętni swoim życiem była natomiast osada o nazwie Sadlinki.

Radosław Stawski[7]

W 1903 roku nazwę Sadlinken zmieniono na Goßlershausen[4], a nazwa ta się utrzymała do 1920, do końca w zaboru pruskiego:

Na Gosslershausen przechrzczono miejscowość Sadlinki w powiecie brodnickim. Pierwotnie miejscowość tę zamierzano połączyć z Jabłonowem i nazwać »Ostmark«, lecz po śmierci naczelnego prezesa Prus Zachodnich Gosslera odstąpiono od tego zamiaru i postanowiono miejscowości te nazwać od jego nazwiska. Najpierw więc Sadlinki, a następnie stacja kolejowa i pocztowa miały być nazwane od pruskiego polityka i urzędnika Gosslera.

Radosław Stawski[7]

W okresie II Rzeczypospolitej – jako Sadlinki – należały do powiatu brodnickiego w województwie pomorskim, gdzie stanowiły gminę jednostkową. 28 stycznia 1927 nazwę miejscowości Sadlinek (i gminy jednostkowej) zmieniono na Jabłonowo[2]. 1 sierpnia 1934, w związku z reformą administracyjną kraju, Jabłonowo ustanowiło nową gminę Jabłonowo I[8] (nazwa Jabłonowo I została użyta aby gminę móc odróżnić od sąsiedniej wiejskiej gminy Jabłonowo II, również z siedzibą w Jabłonowie[9]).

Po wojnie Jabłonowo zachowało początkowo przynależność administracyjną. 6 lipca 1950 roku zmieniono nazwę woj. pomorskiego na bydgoskie[10]. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina składała się z samego Jabłonowa i przez to nie była podzielona na gromady[11]. Gminę Jabłonowo I zniesiona jesienią 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[12] i została przekształcona w gromadę Jabłonowo[13]. 13 listopada 1954, po pięciu tygodniach, gromadę Jabłonowo zniesiono w związku z przekształceniem jej obszaru w osiedle[14]. 18 lipca 1962 osiedle Jabłonowo otrzymało prawa miejskie[15]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego.

Od lat 30. XX wieku w sąsiednim Jabłonowie-Zamku znajduje się dom generalny Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej.

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Jabłonowa Pomorskiego w 2014 roku[16].


Zabytki

  • Kościół parafialny pw. św. Wojciecha z lat 1860-64[17]
  • Neogotycki kościół pw. Chrystusa Króla z lat 1907–1908
    • Pastorówka, obecnie plebania
  • Pałac w Jabłonowo Pomorskim, obecnie klasztor ss. pasterek z 1860-68[18][19]
inne
  • Kolejowa wieża ciśnień
  • Ceglany most kolejowy z końca XIX wieku
  • Zabytkowe kamienice z przełomu XIX i XX wieku

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki

Świadkowie Jehowy

  • Kościół pw. Chrystusa Króla i Matki Bożej Nieustającej Pomocy
    Kościół pw. Chrystusa Króla i Matki Bożej Nieustającej Pomocy
  • Sala Królestwa Świadków Jehowy
    Sala Królestwa Świadków Jehowy

Ludzie związani z Jabłonowem Pomorskim

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-16] .
  2. ↑ a b Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 1927, nr 1 i 2, poz. 8, s. 8. Historyczna nazwa Jabłonowo (niem. Jablonowo) dotyczyła sąsiednich dóbr rycerskich stanowiących obecnie wieś Jabłonowo-Zamek ("Do czasu budowy węzła kolejowego, jeśli ktoś wspominał o Jabłonowie to miał na myśli tereny obecnego Jabłonowa Zamku. W miejscu, w którym obecne miasto tętni swoim życiem była natomiast osada o nazwie Sadlinki (R. Stawski, 2019).
  3. ↑ Sadlinki (2), niem. Sadlinken, wieś, pow. brodnicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 200 .
  4. ↑ a b Gazeta Toruńska, 1903, R.39, nr 62.
  5. ↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. Warszawa: MUZA SA, 1998, s. 237. ISBN 83-7079-926-4. [dostęp 2022-01-17]. Cytat: Znane od XIII w. (z 1222 r. zapis nazwy Jablonovo) jako gród w ziemi chełmińskiej. (pol.).
  6. ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018  (pol.).
  7. ↑ a b c d R. Stawski (2019). Z dziejów Jabłonowo (na podstawie: E. Bunze, K. Mikulski, W. Nowosad, S. Wojdyło, Jabłonowo, gmina Jabłonowo Pomorskie, zespół pałacowo-parkowy, Toruń 1998)
  8. ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 558
  9. ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 71, poz. 688 §6 (3)
  10. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255
  11. ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
  12. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
  13. ↑ Uchwała Nr 24/2 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu brodnickiego; w ramach Zarządzenia Nr 9 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 18 listopada 1954 w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 5 października 1954 dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 12, Poz. 63)
  14. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 253
  15. ↑ Dz.U. z 1962 r. nr 41, poz. 188
  16. ↑ Jabłonowo Pomorskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  17. ↑ nr rej.: A/330 z 24.09.1970
  18. ↑ nr rej.: A/524 z 29.11.1957
  19. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .
  20. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05] .

Linki zewnętrzne

  • Sadlinki (2), niem. Sadlinken, wieś, pow. brodnicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 200 . – dotyczy współczesnego Jabłonowa Pomorskiego
  • Jabłonowo (1), niem. Jablonowo, rycerskie dobra, pow. brodnicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 352 . – dotyczy współczesnego Jabłonowa-Zamku
  • Historia Żydów w Jabłonowie Pomorskim na portalu Wirtualny Sztetl
  • p
  • d
  • e
Gmina Jabłonowo Pomorskie
  • Siedziba gminy: Jabłonowo Pomorskie
Miasto
  • Jabłonowo Pomorskie
Sołectwa
Miejscowości niesołeckie

Herb gminy Jabłonowo Pomorskie

  • p
  • d
  • e
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
  • Górzno
  • Jabłonowo Pomorskie
Gminy wiejskie
  • Bartniczka
  • Bobrowo
  • Brodnica
  • Brzozie
  • Osiek
  • Świedziebnia
  • Zbiczno

Herb powiatu brodnickiego

  • p
  • d
  • e
Powiat brodnicki (1919–1975)
Przynależność wojewódzka
  • woj. pomorskie (II RP) (1919–1939)
  • woj. pomorskie (PRL) (1945–1950)
  • woj. bydgoskie (1950–1975)
Miasta (1919–75)
Osiedla (1954–1972)
  • Jabłonowo (1954–1962)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–54 i 1973–1975)
  • Bobrowo
  • Brodnica
  • Brzozie
  • Górzno (od 1973)
  • Grążawy (Grązawy)
  • Jabłonowo (od 1973)
  • Jabłonowo I (do 1954)
  • Jabłonowo II (do 1954)
  • Jastrzębie (do 1954)
  • Nieżywięć (do 1954)
  • Pokrzydowo (do 1954)
  • Ruda (do 1954)
  • Wrocki (do 1954)
  • Zbiczno
Gromady
(1954–1972)
  • Bobrowo (1954–1972)
  • Brodnica (1959–1972)
  • Brodnica-Południe (1969–1971)
  • Brzozie (1954–1972)
  • Bukowiec (1954–1959)
  • Ciche (1954–1961)
  • Gorczenica (1954–1968)
  • Górzno (1954–1972)
  • Grążawy (1954–1972)
  • Grzybno (1954–1961)
  • Jabłonowo (1954)
  • Jabłonowo-Zamek (1954–1972)
  • Jajkowo (1954–1959)
  • Jastrzębie (1954–1972)
  • Karbowo (1954–1959)
  • Konojady (1954–1971)
  • Kruszyny (1954–1968)
  • Małki (1954–1971)
  • Nieżywięć (1954–1972)
  • Płowęż (1954–1961)
  • Pokrzydowo (1954–1972)
  • Radoszki (1954–1968)
  • Sumowo (1954–1968)
  • Szabda (1954–1959)
  • Szczuka (1954–1968)
  • Świerczyny (1954–1961)
  • Wielkie Leźno (1954–1959)
  • Wrocki (1954–1955 →)
  • Zbiczno (1954–1972)
  • p
  • d
  • e