Jaszczurnik (ptak)

Jaszczurnik
Gampsonyx swainsonii[1]
Vigors, 1825[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

szponiaste

Rodzina

jastrzębiowate

Podrodzina

kaniuki

Rodzaj

Gampsonyx[3]
Vigors, 1825[2]

Gatunek

jaszczurnik

Synonimy

Rodzaju:

  • Gampsonix Lesson, 1826[4]
  • Campsonyx F.P. Penard & A.P. Penard, 1908[5]

Gatunku:

  • Gampsonix Swainsonii – Lesson, 1826[4]
  • Campsonyx swainsonii – F.P. Penard & A.P. Penard, 1908[5]
Podgatunki
  • G. s. leonae Chubb, 1918[6]
  • G. s. magnus Chubb, 1918[7]
  • G. s. swainsonii Vigors, 1825[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]

najmniejszej troski
Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Jaszczurnik[9] (Gampsonyx swainsonii) – gatunek najmniejszego[10] ptaka drapieżnego z podrodziny kaniuków (Elaninae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae). Jedyny przedstawiciel rodzaju Gampsonyx[9][11]. Zamieszkuje Amerykę Centralną i Południową. Nie jest zagrożony.

Zasięg występowania

Jaszczurnik występuje w zależności od podgatunku[11][12]:

  • G. swainsonii leonae – od Nikaragui do północnej Ameryki Południowej.
  • G. swainsonii magnus – zachodnia Kolumbia do zachodniego Peru.
  • G. swainsonii swainsonii – środkowa Brazylia do wschodniego Peru, Boliwii i północnej Argentyny.

Taksonomia

Etymologia
  • Gampsonyx (Gampsonix, Campsonyx): gr. γαμψονυξ gampsonux, γαμψονυχος gampsonukhos „haczykowaty pazur”, epitet odnoszący się do sępa, od γαμψος gampsos „zakrzywiony”; ονυξ onux, ονυχος onukhos „pazur”[13].
  • swainsonii: William Swainson (1789–1855), angielski przyrodnik, artysta, kolekcjoner[14].
  • leonae: León, zachodnia Nikaragua[15].
  • magnus: łac. magnus „wielki, duży, potężny”[16].

Morfologia

Długość ciała 20–28 cm, rozpiętość skrzydeł 45–55 cm; masa ciała samca 94–97 g[12]. Samice są średnio 10–20% większe od samców[12]. Obie płci ubarwione są podobnie. Ma łupkowoczarny wierzch ciała, a biały spód. Czoło jest rdzawożółte, policzki pomarańczowe, a sam czubek głowy jest czarny. Na bokach piersi widnieją 2 czarne plamy. Nogawice są natomiast brunatne. Zarówno pod względem wielkości, jak i wyglądu podobny jest do sokoła.

Biotop

To ptak zamieszkujący przerzedzone lasy tropikalne, stepy, sawanny, które rzadko porastają drzewa.

Pożywienie

Poluje na duże owady, płazy, a nawet małe ptaki. Sama nazwa wskazuje na preferowaną zdobycz. Czatowanie na ofiary odbywa się z zasadzki – przyczaja się na gałęzi.

Rozród

Toki

Rytuały i czynności związane z wydawaniem na świat potomstwa powiązane są z porą deszczową, tzn. lęgi wyprowadzane są nim nastanie. Przed rozpoczęciem lęgów samiec w ramach toków popisuje się przed samicą powietrznymi akrobacjami.

Gniazdo

Położone jest bardzo wysoko, w koronach drzew na wysokości 20–25 metrów. Miejsce lęgowe lokuje w rozwidleniach gałęzi 5 metrów od pnia. Ma kształt miski, a budują je splecione gałązki. Jego rozmiary dochodzą do 10 cm głębokości i 20 cm średnicy.

Wysiadywanie

Samica składa zazwyczaj 2–3 jaja, a potem sama je wysiaduje. Czas inkubacji w czterech zbadanych gniazdach na Trynidadzie wynosił 34–35 dni, w Argentynie 28–30 dni[17].

Pisklęta

Młode opuszczają gniazdo po około 35 dniach od wyklucia.

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje jaszczurnika za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2019 roku organizacja Partners in Flight szacowała, że liczebność światowej populacji mieści się w przedziale 0,5–5,0 miliona dorosłych osobników, a jej trend jest silnie wzrostowy. Przyczyną wzrostu liczebności jest wylesianie, które powoduje powstanie nowych, dogodnych dla tego gatunku siedlisk[8].

Przypisy

  1. ↑ Gampsonyx swainsonii, [w:] Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
  2. ↑ a b c N.A. Vigors. Sketches in Ornithology; or Observations on the leading Affinities of some of the more extensive groups of Birds. On a new genus of Falconidæ. „The Zoological Journal”. 2, s. 69, 1825. (ang.). 
  3. ↑ Gampsonyx, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-10-02]  (ang.).
  4. ↑ a b R.-P. Lesson. Esquisses ornithologiques, etc., sur un genre nouveau des Falconidæ. „Bulletin des Sciences Naturelles et de Géologie”. 7 (83), s. 106, 1826. (ang.). 
  5. ↑ a b F.P. Penard & A.P. Penard: De vogels van Guyana (Suriname, Cayenne en Demerara). Cz. 1. Paramaribo: E.P. Penard, 1908, s. 428. (niderl.).
  6. ↑ Chubb 1918 ↓, s. 22.
  7. ↑ Chubb 1918 ↓, s. 21.
  8. ↑ a b BirdLife International, Gampsonyx swainsonii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-11-10]  (ang.).
  9. ↑ a b P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Elaninae Blyth, 1851 – kaniuki (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-14].
  10. ↑ Suborder – Accipitres. [w:] Management Guidelines for the Welfare of Zoo Animals – FALCONIFORMES [on-line]. WildPro, 2000. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-03)].
  11. ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-13]. (ang.).
  12. ↑ a b c R.O. Bierregaard, Jr & G.M. Kirwan: Pearl Kite (Gampsonyx swainsonii). W: Handbook of the Birds of the World Alive. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.). Barcelona: Lynx Edicions, 2013. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).
  13. ↑ Jobling 2021 ↓, s. Gampsonyx.
  14. ↑ Jobling 2021 ↓, s. swainsoni / swainsonii.
  15. ↑ Jobling 2021 ↓, s. leonae.
  16. ↑ Jobling 2021 ↓, s. magnum / magnus.
  17. ↑ Species account: Pearl Kite Gampsonyx swainsonii. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2021-11-10]. (ang.).

Bibliografia

  • Ch. Chubb. Descriptions of new forms of South and Central American birds. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 39, s. 21–22, 1918. (ang.). 
  • Przemysław Busse: Mały słownik zoologiczny. Ptaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, s. 267. ISBN 83-214-0043-4.
  • James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
  • Species account: Pearl Kite Gampsonyx swainsonii. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. (ang.).
  • SNL: perleglente
Identyfikatory zewnętrzne:
  • EoL: 45511525
  • GBIF: 2480710
  • identyfikator iNaturalist: 5342
  • ITIS: 175460
  • NCBI: 56285