Jerzy Janicki

Jerzy Janicki

Jerzy Janicki (2004)
Data i miejsce urodzenia	10 sierpnia 1928 Czortków
Data i miejsce śmierci	15 kwietnia 2007 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Wojskowy na Powązkach
Narodowość	polska
Małżeństwo	Krystyna Czechowicz-Janicka
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Jerzy Kazimierz Janicki (ur. 10 sierpnia 1928 w Czortkowie, zm. 15 kwietnia 2007 w Warszawie) – polski pisarz, dramaturg, dziennikarz, scenarzysta radiowy i filmowy, związany ze Lwowem i Bieszczadami.

Życiorys

Jerzy Kazimierz Janicki^[1] urodził się w okresie II Rzeczypospolitej w Czortkowie w rodzinie Zdzisława Janickiego (ur. 1891, notariusz, kapitan rezerwy w korpusie oficerów sądowych Wojska Polskiego^[2], do 1939 prowadzący notariat w Buczaczu^[3][4]) oraz Gustawy (zmarła w pierwszym dniu wojny w wieku 38 lat, pochowana na cmentarzu miejskim w Buczaczu^[5])^[6]. Do 1939 zamieszkiwał z rodziną w domu w Buczaczu^[6][4][7]. Miał siostrę Jadwigę, w 1939 po pierwszym roku studiów farmacji we Lwowie.

Podczas II wojny światowej przebywał we Lwowie (nie żyła już wtedy jego matka, ojciec był jeńcem w niemieckim oflagu^[4], a ponadto jego stryj, oficer Wojska Polskiego, w 1940 został ofiarą zbrodni katyńskiej^[6]). Do 1944 zamieszkiwał przy ulicy Łyczakowskiej 84a w Łyczakowie w rodzinnej kamienicy, należącej do dziadka od strony matki, który był pochodzenia ormiańskiego^[6][4]. Uczęszczał do VI Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Staszica we Lwowie^[8]. Po decyzjach poczdamskich wyjechał na Zachód. W Krakowie w 1946 zdał egzamin dojrzałości i w wieku 17 lat rozpoczął pracę dziennikarską jako reporter sportowy^[6]. Publikował na łamach Trybuny Robotniczej^[9]. W latach 1947–1948 studiował polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim (do Wrocławia trafił także jego ojciec, który po pobycie w niemieckim oflagu, po wojnie został notariuszem w tym mieście)

Następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie już jako zawodowy dziennikarz pracował w różnych redakcjach, m.in. jako reporter w czasopismach „Razem” i „Pokoleniu” (wraz z Andrzejem Mularczykiem)^[4]. Od 1952 na łamach tygodnika „Świat” dość regularnie publikował reportaże i opowiadania. W 1977 odwiedził Lwów po raz pierwszy po wojnie. Zamieszkiwał na warszawskiej Sadybie.

Był mężem Krystyny Czechowicz-Janickiej, lekarz i profesor okulistyki, miał dwie córki: Katarzynę (ur. 1956 z poprzedniego małżenstwa) oraz Agnieszkę (ur. 1966)^[6][6][10].

Zmarł 15 kwietnia 2007 w Warszawie. Został pochowany 23 kwietnia 2007 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A29-tuje-16)^[11][1].

Twórczość

Pisarstwo

Za jego debiut literacki uznawany jest reportaż pt. Nylon zamieszczony na łamach tygodnika „Świat” w 1953.

Był autorem wielu tomów opowiadań, m.in. Kłaniaj się drzewom, Nieludzki doktor (opowieści przerobione z wcześniejszych scenariuszy filmowych^[4]), Biografia w walizce. Jego sfilmowane opowiadania bieszczadzkie – takie jak Wolna sobota, Hasło, Kino objazdowe, Niespotykanie spokojny człowiek – mają swój udział w mitologizacji Bieszczadów, gdzie chętnie odpoczywał od aktywnego życia. W Zatwarnicy Janicki organizował coroczne przeglądy filmów o Bieszczadach z udziałem najwybitniejszych polskich aktorów i reżyserów.

Po książce eseistycznej Ni ma jak Lwów (1991), stanowiącej swoistą literacką, poetycką monografię Lwowa, nawiązującej do przedwojennej książki Stanisława Wasylewskiego Lwów (z cyklu „Cuda Polski”), Jerzy Janicki wydał w połowie lat 90. pierwszą swoją lwowską trylogię Cały Lwów na mój głów (1993), Towarzystwo weteranów... znam tych panów (1994), A do Lwowa daleko aż strach (1995). W tych trzech ilustrowanych książkach mieszają się konwencje: gawędy, reportażu, felietonu, zapisu faktu biograficznego, antologii, anegdoty i dowcipu, powiedzonek oraz notek encyklopedycznych.

W XXI w. Janicki wydał w oficynie Iskry Czkawkę (2001) – pierwszy tom swojej lwowskiej sagi, w którym trzy opowiadania poświęcił też Buczaczowi^[4]. Jeden z krytyków (Andrzej Ziemilski) na łamach „Rzeczpospolitej” (7 lutego 2001) nazwał ją poematem romantyczno-dygresyjnym. Następnie ukazały się kolejne pozycje z tego cyklu: Kluczyk Yale (2002) i Krakidały (2004).

Rok po śmierci Jerzego Janickiego ukazał się jego zbiór opowiadań pt. Opowieści bieszczadzkie^[12].

Radio

Jerzy Janicki uważany jest za prekursora nowego gatunku w radiu europejskim: sagi rodzinnej, był jednym z pomysłodawców, animatorem i współtwórcą powieści radiowej Matysiakowie (wraz ze Stanisławem Stampf’lem i Władysławem Żesławskim)^[13], emitowanej nieprzerwanie co tydzień przez 50 lat.

W 1954 podjął pracę w redakcji literackiej Polskiego Radia, co okazało się momentem przełomowym w jego biografii artystycznej. Z czasem zaczął w radiu redagować magazyn satyryczny „Parnasik”, cieszący się ogromną popularnością i skupiający wokół siebie wybitnych polskich aktorów i satyryków. Podobnym uznaniem cieszyła się inna audycja paraliteracka „Krasnoludki są na świecie”, redagowana wspólnie z Andrzejem Kudelskim.

W 1956 pojawiła się na antenie powieść radiowa Matysiakowie, która była wówczas ewenementem w Europie. Wyprzedziła o prawie pół wieku popularne obecnie telenowele rodzinne. Janicki uchodzi za prekursora tego gatunku.

Był autorem kilkudziesięciu słuchowisk radiowych – w tym choćby wielokrotnie nagradzanego Koty to dranie, Tragarz puchu, Hasło – i trzykrotnie reprezentował Polskę na Prix Italia najbardziej prestiżowym, międzynarodowym konkursie dla twórców radiowych i telewizyjnych.

Film i telewizja

Jerzy Janicki uchodzi za twórcę polskiego serialu. Był jednym z najwybitniejszych polskich scenarzystów. Był autorem scenariuszy do 18 filmów fabularnych, m.in. do:

• Przerwany lot z Elżbietą Czyżewską 1964
• Bumerang z Barbarą Brylską 1966
• Trzy kroki po ziemi z Tadeuszem Fijewskim i Ewą Wiśniewską 1965
• Człowiek z M-3 z Bogumiłem Kobielą 1968
• Milion za Laurę z Tadeuszem Rossem 1971
• Hasło z Wirgiliuszem Gryniem 1976
• Wolna sobota z Wojciechem Siemionem i Zdzisławem Wardejnem 1977
• Wesołych świąt z Januszem Kłosińskim 1977
• Koty to dranie 1978
• Tragarz puchu z Ewą Sałacką 1983
• Pastorale Heroica z Wirgiliuszem Gryniem 1983
• Ultimatum z Wirgiliuszem Gryniem 1984
• Kino objazdowe 1986
• Koniec sezonu na lody z Anną Frankowską 1987
• Spadek 1988
• Urodzony po raz trzeci z Anną Ciepielewską 1989

Był też autorem scenariuszy seriali telewizyjnych:

• Umarłem, aby żyć z Januszem Bukowskim,
• Przygody psa Cywila z Krzysztofem Litwinem 1970 dialogi
• Polskie drogi z Karolem Strasburgerem i muzyką Andrzeja Kurylewicza,
• Ballada o Januszku z Lidią Szukszyną,
• Dom – scenariusz napisany wspólnie z Andrzejem Mularczykiem, z Wacławem Kowalskim i muzyką Waldemara Kazaneckiego
• Parada oszustów – scenariusz napisany wspólnie z Andrzejem Kudelskim, Witoldem Adamkiem oraz żoną Krystyną Czechowicz-Janicką
• Jest jak jest ze Zbigniewem Buczkowskim 1994

Po ukończeniu pracy nad serialem Polskie drogi w 1977 przygotowywał scenariusz filmu opartego na faktach pt. Rok olimpijski, opowiadającego o olimpiadzie zorganizowanej w stalagu podczas II wojny światowej^[14].

Lwów i Kresy

Od końca lat 80., kiedy przestały obowiązywać ograniczenia cenzury, Jerzy Janicki zaczął realizować filmy o tematyce lwowskiej:

• Tońko, czyli legenda o ostatnim baciarze (1988)
• Wszystko dla Orląt (1991) z udziałem obrońcy Lwowa, lekarza osobistego gen. Władysława Andersa, dra Emila Niedźwirskiego
• A do Lwowa daleko aż strach (1996) z udziałem Włady Majewskiej – muzy Hemara
• Lwów Adama Bujaka (1997)
• Lwów tam i u mnie (1998)
• Podróż do Lwowa w lata 30. (2000), przedstawiająca głównie Lwów, ale także bliższą i dalszą okolicę (Karpaty, Zadwórze, Huculszczyznę) na amatorskich filmach rodzinnych Jerzego Matuszkiewicza z lat 30.
• Legenda Orląt Lwowskich (2002) o dziejach budowy, dewastacji, profanacji i odbudowy cmentarza Obrońców Lwowa
• Bardzo wielki mały teatr (2003) o Polskim Teatrze Ludowym we Lwowie
• Polskie Termopile (2003) o młodych Lwowiakach, bohaterach bitwy pod Zadwórzem
• Opowieści Łyczakowskiego Cmentarza (2003) – sześcioodcinkowy cykl o cmentarzu Łyczakowskim
• Opowieść o czterech flagach, czyli burza dziejowa we Lwowie (2004), o akcji Burza we Lwowie
• Przestrzenie Banacha (2005) – fabularyzowaną opowieść o lwowskim matematyku Stefanie Banachu
• Bramy przez które wędrowała historia (2006)
• Kwadrans z Hemarem.

Powstał również świetny cykl wywiadów ze sławnymi członkami lwowskiej diaspory pt. Salon lwowski, przekształcony następnie w Salon kresowy, obejmujący również Wołyń i Wileńszczyznę.

W tym czasie Jerzy Janicki był pomysłodawcą i uczestnikiem wielu audycji telewizyjnych o Lwowie, jego kulturze i historii, m.in. głośnych reportaży Stanisława Auguścika pt. Podróże na Kresy. Dla nielicznych Polaków, którzy zostali w pojałtańskim Lwowie, organizował różnego rodzaju imprezy artystyczne z udziałem czołowych polskich artystów.

Członek Towarzystwa Miłośników Lwowa, od 1988 był prezesem Oddziału Stołecznego Towarzystwa.

W 2005 doprowadził, wspólnie z Henrykiem Janasem i prof. Stanisławem Nicieją, do zakończenia, według własnego scenariusza, dziesięcioodcinkowego filmu Strażnice kresowe Rzeczypospolitej: Buczacz, Brzeżany, Chocim i Okopy Świętej Trójcy, Jazłowiec, Kamieniec Podolski, Krzemieniec, Olesko i Podhorce, Trembowla, Zbaraż, Żółkiew.

Bieszczady

Do wyjazdu w Bieszczady został namówiony przez autora muzyki do filmu Milion za Laurę, Marka Sarta, wraz z którym po ukończeniu scenariusza po raz pierwszy przebywał w okolicach Cisnej pod namiotami w 1969^[15][4][16]. Uznał wtedy, że tamtejsze widoku przypominają mu Kresy (pasma górskie kojarzyły się z Gorganami i Czarnohorą)^[4]. Od tamtej chwili nieustannie wracał do tego magicznego fragmentu Polski. Jak sam przyznał, Bieszczady stanowiły dla niego namiastkę wschodniej Galicji i przebywał tam, jako że nie można było odwiedzać Kresów^[6]. Na początku lat 90. kupił posiadłość w miejscowości Chmiel w gminie Lutowiska^[17], która stała się dla niego i jego rodziny drugim domem, odwiedzanym w wakacje, święta czy weekendy^[4]. Rzeka San przepływająca przez wieś przypominała Janickiemu Prut w Jaremczu, gdzie przed 1939 spędzał wakacje^[4]. To właśnie w Chmielu czuł się w pełni zrelaksowany, a bieszczadzki krajobraz do złudzenia przypominający Gorgany i mała odległość od ukochanego Lwowa (ok. 70 km w linii prostej^[4]), napawały go prawdziwie twórczym natchnieniem. To w Bieszczadach powstały obszerne fragmenty scenariuszy m.in. do serialu Dom i Ballady o Januszku, a letnie i zimowe odcinki powieści radiowej Matysiakowie przez lata tworzone były właśnie pod Otrytem.

Spotkanie z tą niezwykłą polską krainą zaowocowało fascynacją Janickiego mieszkającymi tu ludźmi, ich losami i wręcz niecodzienną propagowaną przez nich filozofią życia. Niemal narkotycznie wsłuchiwał się w opowieści snute przez bieszczadników przy biesiadnych stołach i ogniskach. Rzeczywistość Bieszczadów przetransformowana została przez Janickiego na język prozy, radia i kina. Szerokiej publiczności objawiła się w formie słuchowisk radiowych, zaadaptowanych jako filmy telewizyjne, takie jak Hasło, Wolna Sobota i Wesołych świąt oraz zbioru kultowych już Opowiadań bieszczadzkich filmów^[6].

Przed 2000 Jerzy Janicki zorganizował Biesiadę Filmową w Lutowiskach, w której uczestniczyli m.in. Wiesław Gołas, Emil Karewicz, Wojciech Siemion, Zdzisław Wardejn^[4].

Upamiętnienie

Została ustanowiona Fundacja im. Jerzego Janickiego, której prezesem zarządu została Krystyna Czechowicz-Janicka, a wiceprezesem Agnieszka Janicka-Twardowska^[18].

Po latach tabliczka z jego nazwiskiem na wieczystą pamiątkę przybita została na kapliczce pamięci w Cisnej i znalazła się w otoczeniu najsłynniejszych bieszczadników^[19].

2 maja 2010, w trzecią rocznicę śmierci Jerzego Janickiego, z inicjatywy gminy Lutowiska, której Janicki był honorowym Obywatelem, został odsłonięty pomnik Jego pamięci, który odsłoniła żona Krystyna^[20]. Rada Gminy podjęła także uchwałę o nadaniu Gminnemu Ośrodkowi Kultury w Lutowiskach imię Jerzego Janickiego.

W październiku 2019 z inicjatywy Stowarzyszenia Filmowców Polskich na skwerze Jerzego Janickiego w Warszawie, u zbiegu ulic Ludnej i Czerniakowskiej, został odsłonięty jego pomnik w postaci ławeczki, a na fasadzie budynku przy ul. Dobrej 18/20, w którym mieszkał, tablica pamiątkowa^[21].

Nagrody

• 1958 – Nagrody Radia i TV – radiową Matysiakowie,
• 1963 – III nagroda w konkursie Polskiego Radia za słuchowisko Prawie tysiąc czwartków,
• 1969 – Złoty Mikrofon za zasługi dla rozwoju Polskiego Radia,
• 1971 – Nagroda Komitetu do spraw Radia i Telewizji za twórczość radiową i telewizyjną za rok 1970,
• 1977 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za całokształt twórczości w dziedzinie słuchowisk radiowych,
• 1978 – Złoty Ekran za scenariusz serialu telewizyjnego Polskie drogi,
• 1978 – Nagroda „Trybuny Ludu” za scenariusz serialu telewizyjnego Polskie drogi,
• 1981 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu do spraw Radia i Telewizji w dziedzinie publicystyki,
• 1983 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za osiągnięcia w dziedzinie słuchowisk radiowych i scenariuszy telewizyjnych,
• 1984 – Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy,
• 1987 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za twórczość literacką w dziedzinie słuchowisk radiowych i scenariuszy telewizyjnych,
• 1989 – Specjalny Złoty Ekran za wieloletnią działalność scenariopisarską dla TVP za rok 1988,
• 2001 – Tytuł Honorowego Obywatela Gminy Lutowiska^[22],
• 19 marca 2001 – Super Wiktor 2000 za całokształt twórczości,
• 2002 – Nagroda Literacka m.st. Warszawy,
• 26 października 2002 – statuetka Gwiazda Telewizji Polskiej z okazji 50-lecia TVP za scenariusze widowisk telewizyjnych,
• 19 sierpnia 2003 – Nagroda pamiątkowa prezydenta RP z okazji 75. rocznicy urodzin,
• 10 marca 2006 – Doktorat honoris causa Uniwersytetu Opolskiego^[23],
• 7 listopada 2006 – Nagroda specjalna Marszałka Województwa Mazowieckiego.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (15 grudnia 2001)^[24],
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (6 grudnia 1996)^[25],
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1985),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1976),
• Medal 40-lecia Polski Ludowej (1984),
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (23 marca 2007 – pośmiertnie),
• Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1966).

Przypisy

Bibliografia

• Indeks Pismo Uniwersytetu Opolskiego, nr 1-2 (67-68), s. 14–16 INDEX UO
• Adam Leń. I tylko po Nim dzwony dzwońcie. Wspomnienie o Jerzym Janickim. „Bieszczad”. 13, s. 332–338, 2007. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Oddział Bieszczadzki. ISSN 1425-8080. 

Linki zewnętrzne

• Jerzy Janicki w bazie IMDb (ang.)
• Jerzy Janicki w bazie Filmweb
• Jerzy Janicki w bazie filmpolski.pl
• Jerzy Janicki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [dostęp 2021-04-09] .
• www.jerzyjanicki.pl