Johann Georg Urbansky
 | |||
| Data i miejsce urodzenia | ok. 1675 | ||
|---|---|---|---|
| Data śmierci | po 1739 | ||
| Narodowość | czeska | ||
| Dziedzina sztuki | rzeźbiarstwo | ||
| Epoka | barok | ||
| |||
Johann Georg Urbansky, Jan Jerzy Urbański, cz. Jan Jiří Urbanský (ur. ok. 1675[1] przypuszczalnie w Chlumcu, Czechy[2][3], zm. po 1739) – czeski[3] rzeźbiarz epoki baroku, aktywny głównie we Wrocławiu.
Życiorys
Po stracie w dzieciństwie rodziców uczył się stolarstwa u swego brata w Chabařovicach[3]. W latach 1693–1697, dzięki protekcji i stypendium właściciela Chlumca hrabiego Johanna Franza von Kolowrat-Krakowsky’ego, kształcił się u praskiego artysty rzeźbiarza Jana Brokoffa. Umowa zawarta pomiędzy nimi m.in. mówiła, że młodu adept nauczy się od podstaw sztuki rzeźbiarskiej, zarówno w kamieniu, jak i w drewnie[4]. W 1697 roku, w efekcie sporu ze swoim mistrzem (Urbansky miał czuć się wyzyskiwany przez swojego mistrza[5]) zbiegł do Budziszyna, gdzie praktykował u Theodora Pauseweina[2], a po ukończeniu nauki u niego rozpoczął w tym mieście pracę rzeźbiarza[6][5]. W czasie pobytu Urbansky’ego w Budziszynie doszło do złagodzenia sporu z pierwszym mistrzem rzeźbiarza, co przełożyło się w propagowaniu jego warsztatu poza granice[5]. Po raz pierwszy jego nazwisko pojawiło się dokumentach związanych z Wrocławiem w 1708 roku[7][5] prawdopodobnie w związku z zaproszeniem przez kapitułę do miasta[8]; Adam Chądzyński podaje datę 1718[2]. Zamieszkał na Ostrowie Tumskim. W 1719[1] lub w 1720 roku[7][5] uzyskał obywatelstwo Wrocławia (prawa miejskie). Obecność Johanna Urbansky’ego we Wrocławiu udokumentowana jest do 1732 roku. Po tej dacie artysta przebywała na terenie Rzeczypospolitej. Nieznane jest miejsce ani data śmierci artysty[5][9].
Twórczość
Większość prac artysta wykonywał w drewnie i w piaskowcu; wyjątek stanowią płaskorzeźby z alabastru w katedrze wrocławskiej oraz stiukowe figury św. Anny i Hieronima w kaplicy Hochberga. W okresie baroku wiele prac wykonywanych była zbiorowo dlatego dokładna identyfikacja dzieł poszczególnego artysty jest utrudniona. Powstawało wówczas wiele kopii prac, które również uważane były prace wysoce wartościowe. Przy pracach związanych z kaplicą Matki Boskiej Bolesnej ufundowanej przez Hochberga, Urbansky był wykonawcą, jak i artystą-inwentorem, projektantem. Charakterystyczną cechą prac Urbansky’ego był silny związek z praskim warsztatem Brokofów, podtrzymywany przez Ferdynanda Maksymiliana Brokofa, kolegi mistrza z lat szkolnych, który tworzył we Wrocławiu w tym samym okresie co Urbansky[4]. Wyróżniającą cechą w pracach mistrza jest, w rzeźbie figuralnej zachowującej poprawne proporcje anatomii ludzkiej, tendencja do zachowania zwartości bryły. Ruch jest ograniczony do kilku małych gestów, przechylenia głowy lub gestu rozpostartych i wskazujących rąk. Wykonane figury miały dawać dwuwymiarowy efekt i przystosowane były do oglądania frontalnego[10]. Taki sposób przedstawiania postaci widoczny jest impresyjnych kompozycjach płaskorzeźbionych scen z kazalnicy katedralnej. Urbański w szczególności skupiał się na detalach: w przedstawieniu szat, bujnych pukli włosów, w licznych ozdobach w formie zwojów liści akantu[10].
Potwierdzone prace Urbańskiego
- 1719–1723 – wystrój rzeźbiarski ambony we wrocławskiej katedrze[4], a także dla tej samej świątyni konfesjonały i antepedia bocznych ołtarzy[11][12];
- 1723–1724 – alabastrowe reliefy epitafiów biskupów wrocławskich Gotfryda i Nankera w katedrze[4][1], projekt autorstwa Krztsztofa Tauscha[10];
- 1722–1725 – dekoracje prospektu organowego w kościele św. Marii i Magdaleny[4], głównie dwie hermy przedstawiające Dawida i Assafa zachowane do 1945 roku we wrocławskim Muzeum Starożytności[13];
- 1723– pomnik św. Jana Nepomucena przed kościołem św. Macieja[4][13];
- 1724–1727 – rzeźba św. Anny w kościele bonifratrów we Wrocławiu[14]
- 1726 – ołtarz Matki Boskiej Bolesnej w kościele Bożego Ciała[1][4];
- 1726 – rzeźby Ojców Kościoła na balustradzie oddzielającej prezbiterium od reszty katedry wrocławskiej (współcześnie postacie Grzegorza Wlk. oraz św. Hieronima są w katedrze, a św. Ambrożego i Augustyna znajdują się w kościele św. Marcina w Stężycy w Stężycy)[15][16];
- 1727 – rzeźby ołtarzowe św. św. Anny i Hieronima w kaplicy Hochberga, w kościele św. Wincentego i św. Jakuba we Wrocławiu[4][13], tamże wykonał również figury 4 aniołów[17]. Do 2013 uważano, że rzeźby Urbansky’ego z tej kaplicy są stiukowe, co byłoby wyjątkowe w jego twórczości, gdyż rzeźbił on tylko w drewnie lub kamieniu, jednak nowsze badania ustaliły, że tworzywem jest nie stiuk a piaskowiec[18];
- 1727 – 1729 – dekoracje prospektu organowego kościoła łaski w Jeleniej Górze[9] (wg Oszczanowskiego praca przypisywana warsztatowi Urbansky’ego[19]).
- 1729 – pomnik św. Nepomucena ustawiony koło kościoła św. Maurycego[9], wg Scheuermanna praca przypisywana[13].
- 1730–1732 – prace (wraz z Johannem Albrechtem Siegwitzem[9]) nad kolejną rzeźbą św. Nepomucena, znajdującą się obecnie przed kościołem św. Krzyża[1][4], projekt autorstwa Krztsztofa Tauscha[a][10];
- 1731 – trzy figury dla kościoła augustianów w Żaganiu[9][4];
- 1733 – pomnik św. Nepomucena w 1733 roku w Tyńcu nad Ślęzą[9].
Prace przypisywane
- 1721 – ołtarze główny i boczne w kościele św. Antoniego
- 1724 – pomnik św. Jana Nepomucena dla klasztoru jasnogórskiego w Częstochowie[9]
- 1730–1738 – stalle w kościele benedyktynów w Lubiniu (autorstwo przypisywane)[20].
Upamiętnienie
Wybranym aspektom twórczości Urbańskiego poświęcono w 2023 r. wystawę czasową w Muzeum Narodowym we Wrocławiu[21].
Urbański jest patronem ulicy na wrocławskim Dąbiu[22].
Uwagi
- ↑ W innych źródłach za autora rzeźby uznaje się niemieckiego rzeźbiarza Johanna Albrechta Siegwitza.
Przypisy
- ↑ a b c d e Gelles 1996 ↓, s. 34–35.
- ↑ a b c Chądzyński 2010 ↓, s. 26–27.
- ↑ a b c Andruszkiewicz 2023 ↓, s. 10.
- ↑ a b c d e f g h i j Zlat 1967 ↓, s. 356.
- ↑ a b c d e f Zlat 1967 ↓, s. 355.
- ↑ Andruszkiewicz 2023 ↓, s. 10, 11.
- ↑ a b Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 1033.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 934.
- ↑ a b c d e f g Andruszkiewicz 2023 ↓, s. 13.
- ↑ a b c d Zlat 1967 ↓, s. 357.
- ↑ Andruszkiewicz 2023 ↓, s. 12.
- ↑ Oszczanowski 2023 ↓, s. 26.
- ↑ a b c d Scheuermann 1994 ↓, s. 1815.
- ↑ Oszczanowski 2023 ↓, s. 33.
- ↑ Oszczanowski 2023 ↓, s. 26, 28, 29.
- ↑ Strona Muzeum Narodowego we Wrocławiu [1].
- ↑ Oszczanowski 2023 ↓, s. 62, 63.
- ↑ Oszczanowski 2023 ↓, s. 65, 66.
- ↑ Oszczanowski 2023 ↓, s. 25.
- ↑ Bartłomiej Kaczorowski: Zabytki architektury polskiej. Wyd. 2 zmienione. T. 2. 2009, s. 72. ISBN 978-83-02-10661-3.
- ↑ Strona Muzeum Narodowego we Wrocławiu nt. wystawy o Urbańskim [2].
- ↑ Kobel E., 2008: Patroni wrocławskich ulic, placów i zaułków. Wyd. Ewa Kobel, Wrocław, strona 572.
Bibliografia
- Andruszkiewicz B.: 2023: Johann Georg Urbansky – czeski artysta w barokowym Wrocławiu.. W: 2023: Barokowi herosi. Wrocławskie rzeźby Johanna Georga Urbansky’ego z lat 20. XVIII w. Oszczanowski P. (red.). Muzeum Narodowe we Wrocławiu.
- red. Tadeusz Broniewski, Mieczysław Zlat: Sztuka Wrocławia. Zakłady Imienia Ossolińskich, 1967.
- Wojciech Chądzyński: Wrocław jakiego nie znacie. Wrocław: VIA NOVA, 2010. ISBN 978-83-60544-75-4.
- Wojciech Chądzyński: Tajemnice wrocławskiej Katedry. Wrocław: VIA NOVA, 2013.
- Marek Cetwiński: Historia Wrocławia w datach. Romuald Gelles (red.) i inni. Wrocław: TMW Wratislawia, 1996.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
- Piotr Oszczanowski: 2023: Historia rzeźb Johanna Georga Urbansky’ego z lat 20. XVIII w.. W: 2023: Barokowi herosi. Wrocławskie rzeźby Johanna Georga Urbansky’ego z lat 20. XVIII w. Oszczanowski P. (red.). Muzeum Narodowe we Wrocławiu.
- Gerhard Scheuermann: Das Breslau Lexikon, tom II. Laumann-Verlag Dülmen, 1994.
- WIECEK, Adam. Jan Jkiří Urbanský, český sochař ve Slezsku. Umění, roč. 12 (1964), č. 2, s. 135 - 150
Kontrola autorytatywna (osoba):
- PWN: 3991639
