Kamienica przy ulicy Krakowskiej 12 w Tarnowskich Górach

Kamienica przy ulicy Krakowskiej 12

nr rej. A/1545/94 z 29 sierpnia 1994
Ulica Krakowska w Tarnowskich Górach, po prawej narożna kamienica pod nr. 12 (zdj. 2015)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Adres	ul. Krakowska 12
Styl architektoniczny	historyzm, eklektyzm i modernizm, Heimatschutzarchitektur(inne języki)
Architekt	Walter Wichura
Inwestor	Heinrich Siedner
Ukończenie budowy	XVIII wiek, 1911
Ważniejsze przebudowy	1868, 1894–1898 (1897), 1900, 1902–1906, 1910–1911, 1929
Kolejni właściciele	Spis kolejnych właścicieli posesji 1765: Adam Knigk 1800: Anton Wypisczik 1811: Carl Wypisczik 1817–1827: Johann Wypisczik 1832–1840: spadkobiercy Wypisczka 1853: spadkobiercy Blasiusa Mildnera 1865–1868: Adolf Schlesinger 1894–1908: Moritz Krebs 1908–1911: Heinrich Siedner 1929: Franciszek Rędzioch[1]
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Kamienica przy ulicy Krakowskiej 12
Położenie na mapie Polski Kamienica przy ulicy Krakowskiej 12
Położenie na mapie województwa śląskiego Kamienica przy ulicy Krakowskiej 12
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Kamienica przy ulicy Krakowskiej 12
50,444200°N 18,858560°E/50,444200 18,858560
Multimedia w Wikimedia Commons

Kamienica przy ulicy Krakowskiej 12 w Tarnowskich Górach – zabytkowa kamienica znajdująca się u zbiegu ulic Krakowskiej i Tylnej na terenie śródmieścia miasta Tarnowskie Góry. Wzniesiona w XVIII wieku; obecną formę uzyskała w 1911 roku. W 1994 roku została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Historia

Zabudowa w narożniku ulic Krakowskiej i Tylnej (wówczas Krakauerstraße i Hinterstraße^[2]) istniała już na pewno w XVIII wieku^[1]. W 1765 jej wartość wynosiła 313 talarów i nie zmieniła się aż do połowy XIX wieku^[1]. W 1865 roku właścicielem posesji był kupiec i członek stowarzyszenia Chewra Kadisza, Adolf Schlesinger. Na jego zlecenie lokalny mistrz murarski Mrowietz wybudował nowe budynki gospodarcze od strony ulicy Tylnej^[3]. W 1894 roku budynki należały do Moritza Krebsa^[4], również członka tarnogórskiej gminy żydowskiej, który w latach 1894–1898, 1900 oraz 1902–1906 zlecał kolejne niewielkie przebudowy obiektu. Prace przeprowadzili odpowiednio: Johannes Kindler ojciec, Emanuel Dziuba oraz Johannes Kindler syn^[3]. Budynek miał wówczas postać niewielkiej jednopiętrowej kamienicy z dwuspadowym dachem^[3] i o nieregularnym układzie okien, sięgającej ok. 3 m dalej na wschód niż obecna kamienica przy ulicy Krakowskiej 12^[1].

W 1908^[3] lub 1909^[4] roku kamienica stała się własnością mistrza piekarskiego, Heinricha Siednera, dla którego budowniczy Karl Korbsch wykonał drobne przebudowy okien i dachu oraz przebudowę budynków gospodarczych, które zaadaptowano na piekarnię^[3]. Już pod koniec 1910 roku murarz Walter Wichura pracujący w Bytomiu i Tarnowskich Górach przedstawił Siednerowi projekt całkowitej przebudowy kamienicy zakładający m.in. wyburzenie wschodniej części budynku, co pozwoliłoby na poszerzenie wylotu ulicy Tylnej^[3]. Projekt został zrealizowany w 1911 roku z wykorzystaniem niektórych elementów starego obiektu (części murów parteru, piętra oraz całości piwnic)^[1][4][3].

W 1929 roku właścicielem kamienicy był Franciszek Rędzioch^[1], z którego inicjatywy przeprowadzono kolejne drobne przebudowy według projektu architekta Jastrzębskiego^[4].

29 sierpnia 1994 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków^[5] .

Architektura

Kamienica przy ulicy Krakowskiej 12 w Tarnowskich Górach jest budynkiem murowanym z cegły, narożnym, wzniesionym na planie nieregularnego pięcioboku, z przylegającą od tyłu (od strony ulicy Tylnej) oficyną^[1][4]. Budynek ma trzy kondygnacje, poddasze użytkowe oraz jest podpiwniczony^[1][4]. Układ wnętrz jest dwutraktowy^[4]. Kamienica częściowo kryta jest mansardowym dachem, kryjącym kondygnację poddasza, a nad wykuszem w formie szczytu^[1]. Budynek wzniesiony jest w stylu historyzującym^[4], łączy cechy eklektyczne i modernistyczne (tzw. Heimatschutzarchitektur(inne języki)^[1])^[3].

Fasada, skierowana na ulicę Krakowską, z wyraźnie wyodrębnionym cokołem, jest dziewięcioosiowa, z osiami podkreślonymi lizenami w tynku, z których skrajne zwieńczone są kartuszami herbowymi w kapitelach^[4]. Część fasady obejmująca cztery wewnętrzne osie jest nieco wysunięta przed lico budynku, tworząc wykusz zwieńczony balkonem z metalową balustradą^[4]; na drugiej oraz trzeciej kondygnacji wykuszu również znajdują się podobne balkony^[1]. Pod oknami trzeciej kondygnacji obecne są płyciny w formie kartuszy^[4]. Na osi trzeciej i czwartej znajduje się główne wejście do kamienicy z ujętym w pilastry portalem, dźwigającym belkowanie i zwieńczonym płaskorzeźbą przedstawiającą statek, co jest nawiązaniem do średniowiecznej Hanzy^[1][4]. Drzwi wejściowe są współczesne, drewniane, dwuskrzydłowe, z nadświetlem^[4].

W narożniku budynku znajduje się czterokondygnacyjna, sześcioboczna pseudowieżyczka kryta sześciospadowym dachem^[4]. Jej ostatnia kondygnacja wydzielona jest gzymsem^[4]. Elewacja od strony ulicy Tylnej jest dwuosiowa z osiami wydzielonymi lizenami w tynku^[4]. Elewacja tylna, wychodząca na podwórze gospodarcze, jest sześcioosiowa, pozbawiona detali i zdobień, z niewielkimi balkonami na drugiej i trzeciej kondygnacji^[4]. Tylne drzwi są drewniane, dwuskrzydłowe, płycinowe, z nadświetlem^[4].

Wnętrza kamienicy zachowane są w oryginalnym układzie^[4]. Główna klatka schodowa jest dwubiegowa, o konstrukcji stalowej, z drewnianymi stopnicami i metalową balustradą^[4]. Do piwnicy prowadzą jednobiegowe schody o konstrukcji betonowej^[4]. Piwnica nakryta jest ceglanym stropem odcinkowym, a wyższe kondygnacje drewnianymi stropami^[4].

Od tyłu do kamienicy przylega jednotraktowa oficyna, wzniesiona na rzucie zbliżonym do prostokąta^[4].

Galeria

• 
  Elewacja frontowa kamienicy od strony ul. Krakowskiej (2021)
• 
  Narożnik kamienicy z pseudowieżyczką (2023)
• 
  Portal z wejściem do budynku (2021)
• 
  Fragment elewacji od strony ul. Tylnej (2023)
• 
  Elewacja i oficyna od strony ul. Tylnej (2023)

Przypisy

Bibliografia

• MagdalenaM. Błahut MagdalenaM., Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. karta biała – dom, [w:] zabytek.pl [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, kwiecień 1994 [dostęp 2023-12-29]  (pol.).
• MarianM. Broniec MarianM. i inni, Przewodnik Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009, ISBN 978-83-61458-36-4 .
• PrzemysławP. Nadolski PrzemysławP., Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Miasto i jego zabudowa, [w:] JanJ. Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, ISBN 83-911508-3-6 .
• Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 27 listopada 2023 r.) [online], Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 27 listopada 2023 [dostęp 2023-12-28]  (pol.), [Rejestr zabytków (WKZ)].