Kenozoik
 | Ten artykuł od 2013-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q | |||
| Tabela stratygraficzna | |||
| |||
Era kenozoiczna, kenozoik – era, która rozpoczęła się ok. 66 mln lat temu (od wymierania kredowego) i wciąż trwa. Era kenozoiczna bywa czasem określana mianem ery ssaków, owadów lub ery roślin kwiatowych, bowiem te grupy przeszły w niej intensywny rozwój ewolucyjny.
Najważniejsze wydarzenia w skali globalnej
| Era | Okres (lat temu) | Epoka (lat temu) | Środowisko abiotyczne | Środowisko biotyczne |
|---|---|---|---|---|
| Kenozoik | czwartorzęd (2,58 mln do dziś) | holocen (11700 b2k do dziś)[1] | Ocieplenie klimatu, zanik lądolodów kontynentalnych na półkuli północnej (skandynawskiego w Europie i laurentyjskiego w Ameryce Płn.), powstanie Bałtyku. | Intensywny rozwój społeczności ludzkiej, wyginięcie wielkich ssaków |
| plejstocen (2,58 mln – 11700 b2k) | Cykliczne zmiany klimatu (glacjały i interglacjały), wielokrotne transgresje lądolodów kontynentalnych. | Pojawienie się Homo sapiens i olbrzymich ssaków plejstoceńskich. | ||
| neogen (23,03 mln – 2,58 mln) | pliocen (5,333 mln – 2,58 mln) | Morze Śródziemne odzyskuje połączenie z Oceanem Atlantyckim, powstaje Przesmyk Panamski | Wymieranie lasów, rozprzestrzenienie trawożernych kopytnych. | |
| miocen (23,03 mln – 5,333 mln) | Orogeneza alpejska – powstają Alpy, Andy i Himalaje, powstanie Morza Śródziemnego | Stepowienie dużych obszarów. Istnieje już większość obecnych rodzin ptaków i ssaków. | ||
| paleogen (65 mln – 23,03 mln) | oligocen (33,9 mln – 23,03 mln) | Duża aktywność wulkaniczna | Pojawiają się jeleniowate, ewoluują pierwsze naczelne | |
| eocen (56,0 mln – 33,9 mln) | Oddzielenie się Ameryki Północnej od Europy i Ameryki Południowej od Antarktydy. | Pojawia się wiele występujących do dziś rzędów gadów i ssaków. | ||
| paleocen (66,0 mln – 56,0 mln) | Strefy subtropikalne sięgają do regionów polarnych | Ssaki archaiczne |
Dawniejszy podział ery kenozoicznej
| Era | Okres (lat temu) | Podokres (lat temu) | epoka (lat temu) |
|---|---|---|---|
| Kenozoik | czwartorzęd (1,87 mln do dziś) | holocen (11700 b2k do dziś) | |
| plejstocen (1,87 mln – 11700 b2k) | |||
| trzeciorzęd (65 mln – 1,87 mln) | neogen (24 mln – 1,87 mln | pliocen (5,332 mln – 1,806 mln) | |
| miocen (23,03 mln – 5,332 mln) | |||
| paleogen (65 mln – 24 mln) | oligocen (33,9 mln – 23,03 mln) | ||
| eocen (55,8 mln – 33,9 mln) | |||
| paleocen (65,5 mln – 55,8 mln) | |||
Geologia
Intensywna orogeneza alpejska doprowadziła w paleocenie do wyniesienia Gór Skalistych, a w następnych epokach gór Sierra Nevada i nowego pasma Gór Skalistych. Przez znaczną część eocenu Afryka i Ameryka Południowa były całkowicie odizolowane od lądów półkuli północnej.
Fauna
W erze mezozoicznej doszło do wykształcenia najpierwotniejszych ssaków – jajorodnych stekowców. Już w kredzie istniały ssaki żyworodne – torbacze, a nawet łożyskowce. W kenozoiku ssaki nadal ewoluowały. Na początku paleogenu były to przede wszystkim pozostałości kredowe: wieloguzkowce, torbacze i prymitywne ssaki łożyskowe. Nie było dużych drapieżników. Na półkuli północnej pojawiły się pierwsze naczelne (Plesiadapiforma). Nastąpiła intensywna ewolucja łożyskowców i ich specjalizacja. Pojawiły się pradrapieżne i prakopytne (paleocen). Eocen („świt nowych czasów”) zawdzięcza nazwę pojawieniu się wielu występujących do dziś rzędów ssaków, a także niektórych istniejących nadal rodzin. Do najbardziej wyspecjalizowanych należą: nietoperze, walenie i brzegowce. Wtedy też pojawiły się lemurowate i wyrakowate. Parzystokopytne reprezentowane są m.in. przez maleńkiego „jelenia” Diacodexis, a nieparzystokopytne przez pierwszego konia – Hyracotherium.
Flora
We wczesnym trzeciorzędzie wokół biegunów rozciągały się lasy wielkolistnych drzew zrzucających liście na zimę. Pozostałe obszary globu porastały lasy tropikalne.
Przypisy
- ↑ Mike Walker i inni. Formal definition and dating of the GSSP (Global Stratotype Section and Point) for the base of the Holocene using the Greenland NGRIP ice core, and selected auxiliary records. „Journal of Quaternary Science”. 1 (24), s. 3–17, 2009.
Bibliografia
- ICS-Chart/Time Scale. International Commission on Stratigraphy. [dostęp 2014-04-23]. (ang.).
Linki zewnętrzne
 | Zobacz hasło kenozoik w Wikisłowniku |
- http://www.pgi.gov.pl/images/stories/przeglad/pdf/pg_2005_05_18.pdf – dyskusja na temat statusu czwartorzędu i neogenu
- p
- d
- e
- kategoria
- wikiprojekt
| Geochronologia | |
|---|---|
| Wymarłe zwierzęta | |
| Rośliny kopalne | |
| Pojęcia |
← mln lat temu Kenozoik | ||||||||||||
Prekambr ←4,6 mld | Kambr 541 | Ordowik 485 | Sylur 443 | Dewon 419 | Karbon 359 | Perm 299 | Trias 252 | Jura 201 | Kreda 145 | Paleog. 66 | Ng 23 | Q 2 |
- p
- d
- e
Prekambr (nieformalny; 4,567 mld lat temu – 538,8 mln lat temu)
| |
| Hadeik (4,567 – 4,0 mld lat temu) | |
|---|---|
| Archaik (4,0 – 2,5 mld lat temu) |
|
| Proterozoik (2,5 mld lat temu – 538,8 mln lat temu) |
|
Fanerozoik (538,8 mln lat temu – dziś)
- Poziomo zaznaczono ery; W lewych kolumnach znajdują się okresy; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są epoki; zwykłym tekstem zaznaczone są wieki
Paleozoik (538,8 – 251,9 mln lat temu)
| Kambr (538,8 – 485,4 mln lat temu) |
|
|---|---|
| Ordowik (485,4 – 443,8 mln lat temu) |
|
| Sylur (443,8 – 419,2 mln lat temu) |
|
| Dewon (419,2 – 358,9 mln lat temu) |
|
| Karbon (358,9 – 298,9 mln lat temu) |
|
| Perm (298,9 – 251,9 mln lat temu) |
|
Mezozoik (251,9 – 66,0 mln lat temu)
| Trias (251,9 – 201,3 mln lat temu) |
|
|---|---|
| Jura (201,4 – 145,0 mln lat temu) |
|
| Kreda (145,0 – 66 mln lat temu) |
|
Kenozoik (66 mln lat temu – dziś)
| Paleogen (66 – 23,03 mln lat temu) |
|
|---|---|
| Neogen (23,03 – 2,58 mln lat temu) |
|
| Czwartorzęd (2,58 mln lat temu – dziś) |
|
- Źródło: International Stratigraphic Chart, Międzynarodowa Komisja Stratygrafii, dostęp 22 maja 2023.
Kontrola autorytatywna (era):
Encyklopedia internetowa:
- PWN: 3921729
- Britannica: science/Cenozoic-Era, science/Cenozoic-Erathem
- Universalis: cenozoique
- БРЭ: 2034126
- SNL: kenozoikum
- Catalana: 0016861
- DSDE: Kænozoikum
