Rutewka

Rutewka żółta

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

jaskropodobne

Rząd

jaskrowce

Rodzina

jaskrowate

Rodzaj

rutewka

Nazwa systematyczna

Thalictrum L.
Sp. Pl. 545. 1753

Typ nomenklatoryczny

Thalictrum foetidum L.^[3]

Synonimy

Leucocoma Nieuwl.
Physocarpum (DC.) Bercht. & J.Presl
Piuttia Mattei
Praticola Ehrh.
Ruprechtia Opiz
Schlagintweitiella Ulbr.
Stipularia Delpino
Tripterium Bercht. & J.Presl^[4]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Rutewka (Thalictrum L.) – rodzaj roślin z rodziny jaskrowatych. Obejmuje ponad 200 gatunków^[4]. Rośliny te występują głównie w umiarkowanych strefach półkuli północnej, a także w Ameryce Południowej i południowej Afryce. Rutewki rosną w miejscach widnych, suchych i skalistych, ale też w wilgotnych łąkach i w formacjach zaroślowych^[5]. Charakterystyczną cechą ich budowy są drobne, zwisające kwiaty z długimi pręcikami oraz silnie podzielone liście. Kwiaty są wiatropylne lub zapylane przez owady^[5]. Rutewki są roślinami trującymi. Są często uprawiane jako rośliny ozdobne, zwłaszcza rutewka Delavay'a T. delavayi o płatkach czerwonych lub liliowych i żółtych pylnikach. Wykorzystywane są w medycynie ze względu na zawarte w korzeniach związki o działaniu przeczyszczającym^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rutewki w większości rosną w strefie umiarkowanej półkuli północnej^[5]^[6]; zwłaszcza w Azji (tylko w Chinach rośnie ich 76 gatunków, z czego 49 to endemity tego kraju)^[7], w Europie obecnych jest 15 gatunków, w Ameryce Północnej są 22^[6]. Na półkuli południowej rosną wzdłuż Andów w Ameryce Południowej, w Afryce Wschodniej i Południowej, poprzez Filipiny i Jawę w południowo-wschodniej Azji sięgają do Nowej Gwinei^[4]^[5].

Gatunki flory Polski

rutewka alpejska Thalictrum alpinum L. (odkryta w Polsce w 2022 w Niżni Świstówki w Tatrach)^[8]
rutewka mniejsza Thalictrum minus L.^[9]
rutewka orlikolistna Thalictrum aquilegiifolium L.^[9]
rutewka pojedyncza Thalictrum simplex L.^[9]
rutewka wąskolistna Thalictrum lucidum L.^[9]
rutewka żółta Thalictrum flavum L.^[9]

Morfologia

Gatunki z tego rodzaju są w wielu przypadkach bardzo zmienne i stosunkowo słabo poznane. Do cech uznawanych za diagnostyczne w obrębie rodzaju należą: kształt listków, owłosienie listków i owoców (obecność włosków lub gruczołków), kształt pręcików (rozszerzenie nitki, długość, zakończenie pylnika), kształt owoców oraz żyłkowanie^[7].

Pokrój: Byliny wyrastające z drewniejącego kłącza lub bulwiasto zgrubiałych korzeni, osiągające do 3 m wysokości^[7]^[10].
Liście: Zazwyczaj 2–3 krotnie, czasem pojedynczo lub 4-krotnie, pierzasto- lub trójdzielnie złożone (niepodzielone u Thalictrum rotundifolium). Odziomkowe i dolne łodygowe zwykle ogonkowe, górne siedzące, skrętoległe. Poszczególne listki od sercowatych, poprzez owalne, lancetowate do równowąskich, często wcinane na szczycie, całobrzegie lub ząbkowane^[7]^[10].
Kwiaty: Liczne i drobne, zebrane w kwiatostany: grona, baldachogrona lub wiechy. Kwiaty promieniste, obupłciowe, rzadko częściowo lub wszystkie jednopłciowe. Okwiat pojedynczy, szybko opadający. Działki zwykle 4, rzadziej do 10, długości od 1 do 18 mm. Działki te mają barwę od białej do zielonożółtej, rzadko purpurową. Płatków i miodników brak. Zwisające lub wzniesione liczne pręciki (od 7 do 70) są barwne i dłuższe od okwiatu. Słupkowie składa się z 1 do 40 owocolistków z pojedynczymi zalążkami. Słupki zakończone są siedzącym, czerwonym znamieniem^[7]^[10].
Owoce: Jednonasienne niełupki o kształcie wrzecionowatym, owalnym do dyskowatego. Podłużnie żeberkowane, rowkowane lub oskrzydlone. Często z dzióbkiem tworzonym przez trwały słupek^[7]^[10].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podrodziny Thalictroideae Raf., rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae) z rzędu jaskrowców (Ranunculales)^[2]. W obrębie podrodziny należy do kladu wspólnie z rodzajami Leptopyrum i Paraquilegia (do kladu tego wliczany jest też gatunek Isopyrum anemonoides wyodrębniany jako Paropyrum anemonoides)^[11].

Lista gatunków^[4]^[12]

Thalictrum acaule Jacquem. ex Cambess.
Thalictrum actaeifolium Siebold & Zucc.
Thalictrum acutifolium (Hand.-Mazz.) B.Boivin
Thalictrum acutilobum DC.
Thalictrum alpinum L. – rutewka alpejska
Thalictrum amphibolum Greene
Thalictrum appendiculatum C.A.Mey.
Thalictrum aquilegiifolium L. – rutewka orlikolistna
Thalictrum arkansanum B.Boivin
Thalictrum arsenii B.Boivin
Thalictrum atriplex Finet & Gagnep.
Thalictrum baicalense Turcz. ex Regel
Thalictrum bouffordii Y.P.Zeng, Q.Yuan & Q.E.Yang
Thalictrum brachyandrum W.T.Wang
Thalictrum brevisericeum W.T.Wang & S.H.Wang
Thalictrum bykovii Kotukhov
Thalictrum calabricum Spreng.
Thalictrum calcicola T.Shimizu
Thalictrum changii Y.P.Zeng, Q.Yuan & Q.E.Yang
Thalictrum chelidonii DC.
Thalictrum cincinnatum B.Boivin
Thalictrum cirrhosum H.Lév.
Thalictrum clavatum DC.
Thalictrum confine Fernald
Thalictrum conzattii B.Boivin
Thalictrum cooleyi H.E.Ahles
Thalictrum coreanum H.Lév.
Thalictrum coriaceum (Britton) Small
Thalictrum cuernavacanum Rose
Thalictrum cultratum Wall.
Thalictrum dalzellii Hook.
Thalictrum dasycarpum Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall.
Thalictrum deamii B.Boivin
Thalictrum debile Buckley
Thalictrum decipiens B.Boivin
Thalictrum delavayi Franch. – rutewka Delavay'a
Thalictrum diffusiflorum C.Marquand & Airy Shaw
Thalictrum dingjieense W.T.Wang
Thalictrum dioicum L.
Thalictrum domingense Urb.
Thalictrum elegans Wall. ex Royle
Thalictrum faberi Ulbr.
Thalictrum fargesii Franch. ex Finet & Gagnep.
Thalictrum fendleri Engelm. ex A.Gray
Thalictrum filamentosum Maxim.
Thalictrum fimbriatum Qureshi & Chaudhri
Thalictrum finetii B.Boivin
Thalictrum flavum L. – rutewka żółta
Thalictrum foeniculaceum Bunge
Thalictrum foetidum L. – rutewka cuchnąca
Thalictrum foliolosum DC.
Thalictrum fortunei S.Moore
Thalictrum galeottii Lecoy.
Thalictrum gibbosum Lecoy.
Thalictrum glandulosissimum (Finet & Gagnep.) W.T.Wang & S.H.Wang
Thalictrum grandidentatum W.T.Wang & S.H.Wang
Thalictrum grandiflorum Maxim.
Thalictrum grandifolium S.Watson
Thalictrum guatemalense C.DC. & Rose
Thalictrum hamatum Maxim.
Thalictrum hazaricum Qureshi & Chaudhri
Thalictrum heliophilum Wilken & DeMott
Thalictrum henricksonii M.C.Johnst.
Thalictrum hernandezii Tausch
Thalictrum hintonii B.Boivin
Thalictrum honanense W.T.Wang & S.H.Wang
Thalictrum ichangense Lecoy. ex Oliv.
Thalictrum integrilobum Maxim.
Thalictrum isopyroides C.A.Mey.
Thalictrum jaliscanum Rose
Thalictrum javanicum Blume
Thalictrum jiulongense W.T.Wang
Thalictrum johnstonii Standl.
Thalictrum kiusianum Nakai – rutewka kiusjańska
Thalictrum koikeanum Sera, Hamada & Kadota
Thalictrum kubotae Kadota
Thalictrum kuhistanicum Ovcz. & Kochk.
Thalictrum laeteviride B.Boivin
Thalictrum lanatum Lecoy.
Thalictrum lancangense Y.Y.Qian
Thalictrum lankesteri Standl.
Thalictrum lecoyeri Franch.
Thalictrum leuconotum Franch.
Thalictrum leve (Franch.) W.T.Wang
Thalictrum longistylum DC.
Thalictrum lucidum L. – rutewka wąskolistna
Thalictrum macrocarpum Gren.
Thalictrum macrostylum Small & A.Heller
Thalictrum madrense Rose
Thalictrum maritimum Dufour
Thalictrum × medium Jacq.
Thalictrum megalostigma (B.Boivin) W.T.Wang
Thalictrum microgynum Lecoy. ex Oliv.
Thalictrum microspermum Ohwi
Thalictrum minshanicum Y.P.Zeng, Q.Yuan & Q.E.Yang
Thalictrum minus L. – rutewka mniejsza
Thalictrum minutiflorum W.T.Wang
Thalictrum mirabile Small
Thalictrum morisonii C.C.Gmel.
Thalictrum myriophyllum Ohwi
Thalictrum nainitalense Harsh Singh, Alka Srivast. & T.Husain
Thalictrum nakamurae Koidz.
Thalictrum nanhuaense Y.P.Zeng, Q.Yuan & Q.E.Yang
Thalictrum nelsonii B.Boivin
Thalictrum nepalense W.T.Wang
Thalictrum neurocarpum Royle
Thalictrum obovatum Blatt.
Thalictrum occidentale A.Gray
Thalictrum oligandrum Maxim.
Thalictrum omeiense W.T.Wang & S.H.Wang
Thalictrum orientale Boiss.
Thalictrum oshimae Masam.
Thalictrum osmorhizoides Nakai
Thalictrum osmundifolium Finet & Gagnep.
Thalictrum pachucense Rose
Thalictrum panamense Standl.
Thalictrum papuanum Ridl.
Thalictrum parvifructum B.Boivin
Thalictrum pedunculatum Edgew.
Thalictrum peltatum DC.
Thalictrum peninsulare (Brandegee) Rose
Thalictrum pennellii B.Boivin
Thalictrum peruvianum Trinidad & A.Cano
Thalictrum petaloideum L. – rutewka płatkowata
Thalictrum philippinense C.B.Rob.
Thalictrum pinnatum S.Watson
Thalictrum platycarpum Hook.f. & Thomson
Thalictrum podocarpum Kunth ex DC.
Thalictrum polycarpum (Torr.) S.Watson
Thalictrum praecox Jord.
Thalictrum pringlei S.Watson
Thalictrum przewalskii Maxim.
Thalictrum pseudoichangense Q.E.Yang & G.H.Zhu
Thalictrum pseudoramosum Y.P.Zeng, Q.Yuan & Q.E.Yang
Thalictrum pubescens Pursh
Thalictrum pubigerum Benth.
Thalictrum pudicum Standl. & B.Boivin
Thalictrum pumilum Ulbr.
Thalictrum punduanum Wall.
Thalictrum ramosum B.Boivin
Thalictrum reniforme Wall.
Thalictrum reticulatum Franch.
Thalictrum rhynchocarpum Quart.-Dill. & A.Rich.
Thalictrum robustum Maxim.
Thalictrum rochebruneanum Franch. & Sav.
Thalictrum roseanum B.Boivin
Thalictrum rostellatum Hook.f. & Thomson
Thalictrum rotundifolium DC.
Thalictrum rubescens Ohwi
Thalictrum rutifolium Hook.f. & Thomson
Thalictrum sachalinense Lecoy.
Thalictrum saniculiforme DC.
Thalictrum scabrifolium Franch.
Thalictrum secundum Edgew.
Thalictrum semiscandens W.W.Sm.
Thalictrum sessile Hayata
Thalictrum sexnervisepalum W.T.Wang
Thalictrum sharpii B.Boivin
Thalictrum shensiense W.T.Wang & S.H.Wang
Thalictrum siamense T.Shimizu
Thalictrum simaoense W.T.Wang & G.H.Zhu
Thalictrum simplex L. – rutewka pojedyncza
Thalictrum smithii B.Boivin
Thalictrum sparsiflorum Turcz. ex Fisch. & C.A.Mey.
Thalictrum speciosissimum Loefl.
Thalictrum × spurium Timeroy ex Jord.
Thalictrum squamiferum Lecoy.
Thalictrum squarrosum Stephan ex Willd.
Thalictrum standleyi Steyerm.
Thalictrum steyermarkii Standl.
Thalictrum stolzii Ulbr.
Thalictrum strigillosum Hemsl.
Thalictrum sultanabadense Stapf
Thalictrum tacabicum Pakravan & Assadi
Thalictrum tamurae Kadota & Nob.Tanaka
Thalictrum tenue Franch.
Thalictrum tenuisubulatum W.T.Wang
Thalictrum texanum (E.Hall ex A.Gray) Small
Thalictrum × timeroyi Jord.
Thalictrum torresii Standl. & B.Boivin
Thalictrum toyamae Hatus. & Ohwi
Thalictrum treleasei B.Boivin
Thalictrum trichopus Franch.
Thalictrum tripeltiferum B.Boivin
Thalictrum triternatum Rupr.
Thalictrum tsawarungense W.T.Wang & S.H.Wang
Thalictrum tuberiferum Maxim.
Thalictrum tuberosum L.
Thalictrum uchiyamae Nakai
Thalictrum ujiinsulare Hatus.
Thalictrum umbricola Ulbr.
Thalictrum uncatum Maxim.
Thalictrum uncinatum Rehmann
Thalictrum uncinulatum Franch.
Thalictrum urbaini Hayata
Thalictrum venturii B.Boivin
Thalictrum venulosum Trel. – rutewka żyłkowana
Thalictrum vesiculosum Lecoy.
Thalictrum virgatum Hook.f. & Thomson
Thalictrum viscosum W.T.Wang & S.H.Wang
Thalictrum wangii B.Boivin
Thalictrum watanabei Yatabe
Thalictrum wuyishanicum W.T.Wang & S.H.Wang
Thalictrum xiaojinense W.T.Wang
Thalictrum xinningense W.T.Wang
Thalictrum yadongense W.T.Wang
Thalictrum yunnanense W.T.Wang
Thalictrum yuoxiense W.T.Wang
Thalictrum zernyi Ulbr.
Thalictrum zhadaense W.T.Wang

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-03].
↑ ^a ^b ^c ^d Thalictrum Tourn. ex L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-08] .
↑ ^a ^b ^c ^d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 39. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 915, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Fu Dezhi: Thalictrum. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-10-01]. (ang.).
↑ MarcinM. Nobis MarcinM. i inni, New national and regional plant records: Contribution to the flora of the Old World countries, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”, 92, 2023, s. 1-21 [dostęp 2023-06-08] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 192, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d Jasiewicz Adam (red.): Flora Polski. Tom IV. Warszawa, Kraków: Instytut Botaniki PAN, PWN, 1985, s. 86-87. ISBN 83-01-05853-6.
↑ Wei Wang, Chen Zhi-Duan: Generic level phylogeny of Thalictroideae (Ranunculaceae): implications for the taxonomic status of Paropyrum and petal evolution. Taxon 56, 3: 811-821, 2007. [dostęp 2011-09-21]. (ang.).
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 184. ISBN 978-83-925110-5-2.