Strój biłgorajsko-tarnogrodzki

Strój biłgorajsko-tarnogrodzki – polski strój ludowy, używany w regionie Biłgoraja i Tarnogrodu. Nazwa stroju stosowana jest przez Barbarę Kaznowską-Jarecką w jej książce pod tym samym tytułem. Strój znany jest również jako strój małopolski. Spotykana nazwa strój biłgorajski to zwykłe uproszczenie nazwy i ze względu na obszar jego występowania nazwa jest obecnie niewłaściwa.

Strój uważany jest za jeden z najbardziej zbliżonych do dawnych strojów słowiańskich. Używany był do przełomu XIX i XX w..

Opis

Strój męski

Spodnie

Spodnie były potocznie zwane wściekłymi portkami, na co wpływ miała duża ilość zanieczyszczeń znajdujących się w materiale - lnianym płótnie, powodująca dokuczliwe uwieranie. Zszywane były z dwóch kawałów płótna w kształcie trójkątów, z których powstawały nogawki.

Spodnie były używane do okresu międzywojennego.

Koszula

Używane były dwa typy koszul – odświętna oraz codzienna. Różniły się jakością i gatunkiem płótna. Kołnierz koszuli, zwany oszewką, był ściągany czerwoną kokardką. Rękawy koszuli były marszczone; koszula nie posiadała ozdób, lub była ozdabiana haftem krzyżykowym. Powstawała przez połączenie dwóch prostokątnych kawałów płótna.

Parcianka

Parcianka była ubiorem wierzchnim noszonym w okresie letnim. Uszyta była z płótna konopnego. Rękawy zwężały się ku dołowi; parcianka sięgała do łydek, nie była niczym zdobiona i przepasywana.

Sukmana

Sukmana była ubiorem reprezentacyjnym, noszonym cały rok, lecz najczęściej w okresie zimowym. Miała kolor brązowy, materiał był tworzony z wełny czarnych owiec. Był on tak twardy i gęsty, że namokniętą sukmanę można było postawić w pozycji pionowej.

Kołnierz sukmany był stojący lub wykładany, jej boki były fałdowane. Rękawy były zakończone mankietami obszytymi niebieskim suknem. Sukmana była zdobiona szamerunkiem - niebieskim lub czerwonym sznurkiem, którym był obszywany kołnierz i skrajna część wzdłuż przedniego rozcięcia.

Jedna sukmana służyła przez kilka lat.

Pas

W dniach świątecznych stosowany był szeroki, ozdobny pas ze skóry wołowej, mającej brązowy kolor. Kawalerowie nosili pas zapinany dwiema sprzączkami, natomiast gospodarze pas z czterema. Pasy zawsze były noszone na koszuli.

Gamerka

Gamerka była charakterystyczną, noszoną do sukmany czapką. Miała kwadratowe denko, nie posiadała daszka. Denko było opasane sznurkiem, który w jego rogach tworzył pompony.

Dodatki

Powszechnie używana była torba, zwana kalitą. Wykonana była ze skóry, miała kształt podkowiasty.

W zimie noszono wełniane rękawice.

Strój kobiecy

Koszula

Koszula kobieca od męskiej różniła się węższymi i krótszymi rękawami, oraz haftem znajdującym się w przedniej części kołnierza oraz na ramionach.

Spódnica

Krój spódnicy był niezwykle prosty. Była szyta z dwóch płatów płótna, które łączono i marszczono w pasie. W zimie stosowane były spódnice zwane potocznie burkami - jako element stroju kobiecego były używane najdłużej, bo aż do czasów międzywojennych.

Nakrycie głowy

Charakterystycznym nakryciem głowy była chamełka, czyli obciagnięty siatkowym czepkiem krążek z łubu lub tektury. Na chamełkę kobieta zarzucała nadkrywkę, czyli opadający na ramiona płat płótna dł. 2 m zdobiony na brzegach haftem^[1].

Sukmana, kożuch

Sukmana kobieca prawie niczym się nie różniła od męskiej. Była używana bardzo rzadko, tylko przy największych uroczystościach, gdyż była ciężka i niewygodna. W zimie zastępowano ją kożuchem.

Żupan

Żupan był rodzajem płaszcza sięgającego do łydek. W XIX w. prawie całkowicie wyparł sukmanę. Był bogato zdobiony, przepasywany wełnianym pasem. Jego koszt był dość duży, dlatego biedniejsze kobiety często pożyczały go od bogatszych.

Dodatki

Bardzo często używane były różne naszyjniki, szczególnie korale. Były one dość drogie, dlatego używano ich tylko przy większych uroczystościach. Stanowiły w pewnym sensie rodzinną własność, przekazywaną córkom przez matki (zwyczaj ten w wielu rodzinach jest kontynuowany do dziś). Kobiety biedniejsze, których nie stać było na korale, nosiły laki, czyli naszyjniki je imitujące.