Tohar dilleri

Toharca veya Tohar dilleri, Hint-Avrupa dil ailesinin soyu tükenmiş bir dalıdır. Dil, Tarım Havzası'nın (günümüz Sincan, Çin) kuzeyindeki vaha kentlerinde ve Lop Çölü'nde bulunmuş M.S. 6. yüzyıldan 8. yüzyıla kadar uzanan el yazmalarıyla bilinmektedir.

Bu dil ailesinin 20. yüzyılın başlarında keşfedilmesi, eskiden kabul görmüş Hint-Avrupa dil ailesinin centum ve satem dilleri olarak Doğu ve Batı kollarına bölünebileceği teorisine zıtlık oluşturmuş ve aile üzerine yürütülen çalışmaların yeniden canlandırılmasını sağlamıştır.

İlk araştırmacılar dili kullanmış insanları Eski Baktriya'da (Toharistan) yaşamış bir halk olan Tokharoi'ler ile bağdaşlaştırdıklarından ötürü dil "Toharca" olarak adlandırılmıştır. Bu tanımlama günümüzde genel olarak hatalı kabul edilmekle birlikte, isim hala kullanılmaktadır.

Keşif ve tarihçe

20. yüzyılın başlarında Tarım havzasının Aurel Stein tarafından arkeolojik olarak keşfedilmesi ile MS 6. yüzyıldan 8. yüzyıla tarihlenen, bilinmeyen bir dilde yazılmış el yazması parçalarının bulunması sonucunda Tohar dillerinin ve alfabesinin varlığı ortaya çıktı.^[2]

Çok geçmeden, bu yazmaların aslen o dönemlerde bilinmeyen bir Hint-Avrupa dili dalına, Tohar dillerine, ait olduğu ve birbirinden farklı iki dilde yazılmış olduğu anlaşıldı:

• Toharca A (Doğu Toharca; kendi dilindeki adı "ārśi"), Karaşehir (eski Agni, Çince Yanqi) ve Turfan bölgelerinde bulunmuştur.
• Toharca B (Batı Toharca), Kuça ve Toharca A konuşan bölgelerde bulunmuştur

Tarım Havzası'nın güneydoğusunda yer alan Krorän ve Niya'da bulunmuş ve 3. yüzyıla tarihlenen Prakritçe yazılmış belgelerde Toharca ile ilgili bir dilden geçmiş pek çok ismin varlığı sonucunda Toharca C olarak anılacak başka bir Tohar dili daha keşfedilmiştir.^[3] Krorän’de bulunmuş ve tamamen Toharca C ile yazılmış belgeler 2018’de yayınlanmıştır.^[4][5]

Toharca muhtemelen 840'tan sonra, Moğolistan'dan Kırgızlar tarafından sınır dışı edilen Uygurlar'ın Tarım Havzası'na yerleşmesi sonucunda ölmüştür.^[3] Bu teori, Toharca metinlerinin Uygurcaya çevirisinin keşfi ile desteklenmektedir.

Bazı Çince kelimeler Toharca kökenlidir. Eski Çincede bal manasına gelen *mjit (Geleneksel Çince: 蜜; mì) kelimesinin Ön Tohar dilindeki *ḿət kelimesinden türediği düşünülmektedir. Pek çok modern Hint-Avrupa dilinde benzer sözcükler bal ve bal şarabı manasında kullanılmaktadır.^[6]

Diğer Hint-Avrupa dilleri ile karşılaştırılması

Makale serilerinden
Hint-Avrupa
Diller Hint-Avrupa dilleri listesi Tarihi Arnavut Ermeni Baltık-Slav Baltık Slav Kelt Cermen Helen Yunan Hint-İran Hint-Aryan İrani İtalik Latin Ölü Anadolu Tohar Paleo-Balkan Daçya İlirya Liburni Messapi Misya Paeonya Frig Trak Rekonstrükte edilmiş Proto-Hint-Avrupa dili Kuramsal Ermeni-Frig Daço-Trakya Greko-Ermeni Greko-Aryan Greko-Frig Hint-Hitit İtalo-Kelt Trakya-İlirya
Filoloji Hitit yazıtları Luvi hiyeroglifleri Linear B Rigveda Avesta Homeros Behistun Latince yazıtbilimi Runik Ogham Gotik İncili Eski İrlandaca yazıtlar
Kökenler Anayurt Proto-Hint-Avrupalılar Toplum Din Ana akım Kurgan hipotezi Hint-Avrupalı göçleri Avrasyalı göçebeler Alternatif Anadolu hipotezi Ermeni hipotezi Yerli Aryanlar
Arkeoloji Bakır Çağı Pontus stepleri Atın evcilleştirilmesi Kurgan Kurgan kültürü Bozkır kültürleri Bug–Dinyester Sredny Stog Dinyeper–Donets Samara Hvalınsk Yamnaya Mikhaylovka kültürü Novotitorovka kültürü Kafkasya Maykop Doğu Asya Afanasiyevo Doğu Avrupa Usatovo Cernavodă Cucuteni Kuzey Avrupa Corded ware Baden Orta Dinyeper Bronz Çağı Pontus stepleri Savaş arabası Yamnaya Katakomb Poltavka Srubna Kuzey/Doğu stepleri Abashevo kültürü Andronovo Sintaşta Avrupa Globular Amphora Corded ware Beaker Unetice Trzciniec İskandinav Tunç Çağı Terramare Tumulus Urnfield Lusatian Güney Asya BMAG Yaz Gandhara mezar Demir Çağı Step Chernoles Avrupa Trakya-Kimmeryalılar Hallstatt Jastorf Kafkas Colchian Hint Painted Grey Ware Northern Black Polished Ware
Halklar ve toplumlar Bronz Çağı Anadolu halkları (Hititler) Ermeniler Miken Yunanları Hint-İranlılar Demir Çağı Hint-Aryanlar Hint-Aryanlar İrani İrani halklar İskitler Farslar Medler Partlar Doğu Asya Usun Yüeçiler Avrupa Keltler Galyalılar Keltiberyalılar Ada Keltleri Kimmerler Helen halkları İtalikler Cermenler Paleo-Balkanlar/Anadolu Traklar Daçlar İlirler Frigler Orta Çağ Doğu Asya Toharlar Avrupa Baltlar Slavlar Arnavutlar Norse halkı/Orta Çağ İskandinavları Hint-Aryan Antik Hindistan İrani Antik İran
Din ve mitoloji Rekontrükte edilmiş Proto-Hint-Avrupa dini Proto-Hint-İran dini Antik İran dinleri Tarihi Hitit mitolojisi Hint Vedism Hinduizm Budizm Jainizm Sihizm İrani Pers Zerdüştlük Kürt Yezidilik Yarsanizm İskit Oset mitolojisi Diğer Ermeni Avrupa Paleo-Balkan Yunan Romen Kelt İrlanda İskoç Breton Galler Kernevek Cermen Anglosakson Kıtasal Norse Balt Leton Litvan Slav Arnavut Ayinler Ateş kurbanları At kurban etme Sati Kış gündönümü/Yule
g t d

Ayrıca bakınız

• Dil aileleri
• Toharlar

Kaynakça

Dış bağlantılar

• Tohar alfabesi (Omniglot'tan) 24 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Thesaurus Indogermanischer Text- und Sprachmaterialien (TITUS):
  • Tohar alfabesi16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Toharca A ve B için eşlenik tablolar 2 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Toharca A el yazmaları, Berlin Turfan Koleksiyonundan 30 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Mark Dickens, "Toharca hakkında bilmek istediğiniz her şey"
• Austin Texas Üniversitesi'nden Çevrimiçi Toharca
• DQ Adams'ın A Dictionary of Tocharian B'ye dayanan çevrimiçi Toharca B sözlüğü 16 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1999)
• Toharca B Swadesh listesi 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Vikisözlükten)
• Resimler, transkripsiyonlar ve (çoğu durumda) çeviriler ve diğer bilgilerle birlikte Viyana Üniversitesi'nden Toharca El Yazmaları'nın kapsamlı baskısı 9 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sieg, E.; Siegling, W. (1921). Tocharische Sprachreste, 1.A: Transcription. Walter de Gruyter. Sieg, E.; Siegling, W. (1921). Tocharische Sprachreste, 1.A: Transcription. Walter de Gruyter.  Toharca A yazılarının transkriptleri.
• Kim, Ronald I. (2012). "Introduction to Tocharian" (PDF). Institute for Comparative Linguistics, Charles University. 16 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2019.