Bitwa pod Pleszczenicą

Bitwa pod Pleszczenicą

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	26–29 maja 1920
Miejsce	pod Pleszczenicą[a]
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Przyczyna	część bitwy nad Berezyną
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Stanisław Kaliszek W.F. Karpow
Siły
Grupa płk. Kaliszka 5 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Bitwa pod Pleszczenicą – część wielkiej bitwy nad Berezyną. Walki pododdziałów Grupy płk. Stanisława Kaliszka z sowiecką 5 Dywizją Strzelców w czasie majowej ofensywy wojsk Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Sytuacja ogólna

14 maja 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego przeszły do ofensywy^[2].

15 Armia Korka i Grupa Północna Siergiejewa uderzyły na pozycje oddziałów 8 Dywizji Piechoty i 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej w ogólnym kierunku na Głębokie. 16 Armia Sołłohuba wykonała uderzenie pomocnicze w kierunku Mińska^[3]. W rejonie Lepla i Uszacza oddziały 1 Dywizji L-B i 13 pułku piechoty z 8 Dywizji Piechoty nie wytrzymały uderzenia 4., 11., 56. i 5. Dywizji Strzelców i rozpoczęły odwrót^[4]. Następnego dnia bez powodzenia kontratakowała odwodowa 3 Dywizja Piechoty Legionów. Stanowisk wzdłuż linii jezior Dzwony – Pyszno – Osieczyszcze nie udało się utrzymać^[5]. Na styku 8 DP i 1 DLB wytworzyła się luka otwierająca przeciwnikowi kierunek na Mołodeczno^[6].

Wobec tego zagrożenia 1 Armia otrzymała z Odwodu Naczelnego Wodza, zgrupowaną w rejonie Mołodeczna, 17 Wielkopolską Dywizje Piechoty^[7]. W dniach od 16 do 18 maja oddziały polskie broniły się nad górną Berezyną i odpierały bolszewickie ataki. Jednak 5 Dywizji Strzelców udało się sforsować rzekę pod Mościszczem, odrzucić broniącą się tam II Brygadę Litewsko-Białoruską i opanować Lipsk. W tym czasie 15 Armia Korka wykonywała główne uderzenie wzdłuż linii kolejowej na Mołodeczno. Jej zasadnicze zgrupowanie osłaniała od południa 53 Dywizja Strzelców, a od północy Grupa Północna^[8].

21 maja 1 Armia została wzmocniona ściągniętą z rejonu Wilna 10 Dywizją Piechoty. Dywizja ta obsadziła linie obronną między Szarkowszczyzną a Kozianami. Umożliwiło to wycofującym się 8 DP i 1 DLB oderwanie się od przeciwnika i zreorganizowanie oddziałów^[8]. 23 maja rozpoczął się ogólny odwrót wojsk polskich na linię Dryssa – Przedbrodzie – Duniłowicze – Budsław – rzeka Serwecz – Milcza – rzeka Omniszewka^[9]. Tutaj jednak także nie zdołano zorganizować trwałej obrony^[10].

Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego postanowiło zażegnać niebezpieczeństwo nad Berezyną w sposób zaczepny. Bezpośrednie dowodzenie przejął Naczelny Wódz^[3]. W rejonie Święcian koncentrowała się nowo sformowana Armia Rezerwowa gen. Kazimierza Sosnkowskiego^[b].

Sytuacja szczegółowa

Po rozpoczęciu sowieckiej ofensywy dowódca Frontu gen. Szeptycki zdecydował wzmocnić skrzydłową 2 Dywizję Piechoty Legionów. Stojący nad Berezyną, 24 pułk piechoty otrzymał I i III bataliony 4 pułku piechoty Legionów.

Celem utrzymania łączności taktycznej z 1 Dywizją Litewsko-Białoruską, wydzielona została grupa kpt. Patera w składzie I i III bataliony 24 pułku piechoty.

Nocą z 20 na 21 maja sowiecka 86 Brygada Strzelców zdołała sforsować Berezynę pod wsią Bród obsadzoną przez 9 kompanię 4 pułku piechoty Legionów. Mimo kontrataku wykonanymi siłami 5/24 pp, nie zdołano zlikwidować sowieckiego przyczółka^[1][11].

Sytuacja taktyczna na froncie wymusiła, że gen. Szeptycki nakazał 2 Dywizji Piechoty Legionów odwrót na linię Podwiejna – Huba – Smolary – Borowlany, a potem dalej za Cnę, do rejonu Pleszczenicy. Tu dywizję wzmocniono kolejnymi oddziałami. Były to dwa bataliony 64 pułku piechoty, batalion 32 pułku piechoty i 1 pułk szwoleżerów. Na prawym skrzydle 2 DPLeg. zaczęła organizować obronę przybyła z Ukrainy 4 Dywizja Piechoty^[1][12].

Walki o Pleszczenicę

25 maja dowództwo nad oddziałami walczącymi w rejonie Pleszczenicy objął etatowy dowódca VIII Brygady Piechoty płk Stanisław Kaliszek. Miasta broniła grupa w składzie: I i III bataliony 24 pułku piechoty, I i III bataliony 10 pułku piechoty, I i III bataliony 18 pułku piechoty, sześć baterii 14. i 4 pułków artylerii polowej. Grupa ta miała utrzymać łączność taktyczną oddziałami 1 Armii i osłonić koncentrację oddziałów 4 Dywizji Piechoty^[1].

Szybko postępująca ofensywa Armii Czerwonej spowodowała, że Sowieci ubiegli Polaków i 25 maja 5 Dywizja Strzelców opanowała miasto. Polacy musieli zdobywać je od nowa^[1]. 26 maja Grupa płk. Kaliszka przeszła do natarcia. III/10 pułku piechoty obszedł lasami prawe skrzydło nieprzyjaciela, a pozostałe oddziały uderzyły od czoła^[13]. Pojawienie się Polaków na tyłach obrony sowieckiej spowodowało wybuch paniki i szybki odwrót oddziałów 5 DS. W ten sposób została nawiązana łączność taktyczna z IV Brygadą Piechoty Legionów walczącą pod Zamoszem. Obronę miasta zorganizowały 10. i 18. pułki piechoty^[1]. Już 28 maja na miasto ponownie uderzyła sowiecka 5 Dywizja Strzelców i wyrzuciła z miasta oddziały polskie^[14][15].

W następnym dniu grupa płk. Kaliszka, wzmocniona dwoma batalionami 15 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty zmusiła przeciwnika do opuszczenia tej miejscowości^[16][17].

Bilans walk

Oddziały Grupy płk. Stanisława Kaliszka utrzymały Pleszczenicę, a 31 maja w całości weszły w skład Grupy Operacyjnej gen. Skierskiego^[16]. Zwycięstwo dało GO dobre podstawy wyjściowe do kontrofensywy polskiej rozpoczętej 1 czerwca 1920^[18].

Dzień bitwy pod Pleszczenicą stał się dniem święta 61 pułku piechoty^[18].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Franciszek Kłosowski: Zarys historji wojennej 10-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historji wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Zdzisław, Grzegorz Kowalski: Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920 na łamach polskich fachowych periodyków wojskowych z lat 1919-1939. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-856-6.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
• Adam Lewicki: Zarys historii wojennej 4-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Zakłady Graficzne „PolskaZjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2004. ISBN 83-85621-46-6.
• Józef Pałac: Zarys historii wojennej 24-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Mieczysław Roszkiewicz: Zarys historii wojennej 18-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Włodzimierz Rupniewski: Zarys historii wojennej 61-go pułku Piechoty Wielkopolskiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.