Zaniemyśl

wieś

Pomnik powstańców

Państwo

Polska

Województwo

wielkopolskie

Powiat

średzki

Gmina

Zaniemyśl

Wysokość

70 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

2 573

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

63-020^[2]

Tablice rejestracyjne

PSR

SIMC

0598546

Położenie na mapie gminy Zaniemyśl

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa wielkopolskiego

Położenie na mapie powiatu średzkiego

52°09′22″N 17°09′51″E/52,156111 17,164167^[1]

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Zaniemyśl (niem. Santomischel) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie średzkim, w gminie Zaniemyśl. Siedziba gminy Zaniemyśl. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1742, zdegradowany w 1934, ponowne nadanie praw miejskich w 1941, degradacja w 1948^[3]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.

Miejscowość leży przy drodze wojewódzkiej nr 432.

Historia

Pierwszą informacją, która pojawiła się w dokumentach jest wzmianka z 1239 o miejscowości Niezamyśl, która później została włączona do granic Zaniemyśla. Pierwszymi właścicielami majątku byli Doliwowie. W 1331 miejscowa ludność pokonała tutaj 3 tys. oddział krzyżacki (Obrona łuku Warty). Jan Długosz w Rocznikach napisał, że przy tej okazji ludność zbudowała między jeziorami wały obronne^[4]^[5]. Umocnienia te określa się jako Wały Zaniemyskie^[6]^[7].

21 maja 1742 dzięki staraniom Mateusza Ponińskiego król August III nadał prawa miejskie osadzie pod nazwą Zaniemyśl. Osada posiadała znajdujący się w centrum rynek, na którym umożliwiono organizację jarmarków. W 1815 Edward Raczyński otrzymał od Józefa Jaraczewskiego wyspę zwaną Wyspą Edwarda. W latach 1840-1842 wybudowano kościół św. Wawrzyńca, którego fundatorami byli Raczyński i Jaraczewski. W drugiej połowie XIX wieku w granice miasta włączono wieś Niezamyśl. W latach 1854-1855 wybudowano kolejny kościół pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny. W 1910 w Zaniemyślu powstała wąskotorowa linia kolejowa łącząca go ze Środą Wielkopolską.

W 1918 niektórzy mieszkańcy Zaniemyśla i okolic uczestniczyli w powstaniu wielkopolskim. Dwadzieścia lat później wzniesiono pomnik Powstańców Wielkopolskich, który zniszczony przez Niemców został odbudowany w 1999.

W 1934 Zaniemyśl utracił prawa miejskie.

W trakcie II wojny światowej wielu mieszkańców straciło życie w walce z niemieckimi okupantami. Ku czci poległych na zaniemyskim cmentarzu utworzono zbiorową mogiłę poległych oraz głaz z tablicą upamiętniającą żołnierzy Armii Krajowej z terenu miejscowości.

Po wojnie Zaniemyśl ponownie zaliczono do miast, status ten utracił w 1948^[8].

Sport

W Zaniemyślu działa klub piłkarski UKS Kłos Zaniemyśl.

Komunikacja

Do miejscowości dojeżdżają dwie linie autobusowe do Poznania, obsługiwane przez Kombus (560 i 561), które zaczynają swój bieg na przystanku Zaniemyśl/Kościół, a kończą na pętli Franowo. Zaniemyśl znajduje się w strefie taryfowej D ZTM Poznań^[9].

Atrakcje turystyczne i kulturowe

Obiekty:

Wyspa Edwarda,
Średzka Kolej Powiatowa (stacja Zaniemyśl)^[10],
Aleja Grabowa,
Kościół św. Wawrzyńca (neogotycki, z 1840-1842),
Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny (poewangelicki neoromański, z lat 1854-1855),
Pomnik Ryszarda Berwińskiego.

Imprezy kulturalne:

Zaniemyskie Bitwy Morskie,
Dożynki,
Festyn dla niepełnosprawnych.

Szlaki turystyczne:

Szlak turystyczny Osowa Góra - Sulęcinek,
Szlak turystyczny nr 3580 (Majdany-Zaniemyśl)^[11]^[12].

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 158407
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1604 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 84-85.
↑ Dlugossi Ioannis Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae..., Lib. IX, Warszawa 1978 s. 162, tłum. polskiej. Mrukówna 1975, komentarze do 1331 r. S. Cynarski, s. 202-203
↑ Tadeusz Marian Nowak Władysław Łokietek-polityk i dowódca, wyd. Książka i Wiedza 1978, s. 212-213
↑ Fogel J., W kwestii "Wałów zaniemyskich", Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, t. IX, 1975, s.235-238
↑ http://www.archeo.uw.edu.pl/swarch/Swiatowit-r1986-t36-s83-89.pdf
↑ Rocznik Statystyczny (stan na 1 kwietnia 1947) wylicza Zaniemyśl jako jedno ze 131 miast województwa poznańskiego (także mapa Polski WIG z 1945 podaje Zaniemyśl jako miasto). Według Rocznika Statystycznego z 1948 liczba miast województwa poznańskiego wynosi już 129 (bez Brójec i Górzycy, wymienionych w wykazie miast z 1947, następnie zniesionych, vide Zmiany administracyjne miast i osiedli 1918-1963, Warszawa, 1964). Liczba miast woj. poznańskiego spada do 128 dopiero w 1950 (Rocznik Statystyczny), co jest przesłanką o zniesieniu statusu miejskiego Zaniemyśla (brak odpowiedniego Dziennika Ustaw)
↑ Strona główna » KPA Kombus [online], www.kombus.pl [dostęp 2021-04-06] .
↑ Średzka Kolej Powiatowa - szczegółowe informacje
↑ Powiat Średzki [online], www.powiatsredzki.pl [dostęp 2019-10-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-23] .
↑ WłodzimierzW. Łęcki WłodzimierzW., Znakowane piesze szlaki turystyczne Województwa Wielkopolskiego - ocena stanu istniejącego -projekt nowego układu, Poznań 2011 .

Linki zewnętrzne

Zaniemyśl, Santomischl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 392 .
Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - W Zaniemyślu, u hrabiego Edwarda” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa

Gmina Zaniemyśl

Siedziba gminy: Zaniemyśl

Wsie	Bożydar Brzostek Czarnotki Dębice Doliwiec Leśny Jaszkowo Jeziory Małe Jeziory Wielkie Kępa Mała Kępa Wielka Luboniec Lubonieczek Łękno Mądre Pigłowice Płaczki Polesie Polwica Potachy Śnieciska Winna Wyszakowo Zaniemyśl Zwola
Osady	Józefowo Pigłowskie Huby
Osady leśne	Konstantynowo Zofiówka
Integralne części wsi	Dobroczyn Huby (Luboniec) Huby (Śnieciska) Jeziorskie Huby Ludwikowo Majdany Polwica-Huby Wyszakowskie Huby
Nieofic. cz. wsi	Kowalka

Powiat średzki (1919–1975)

Siedziba powiatu – Środa (Wielkopolska)

Przynależność wojewódzka	woj. poznańskie (II RP) (1919–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta (1919–75)	Kostrzyn Środa (Wielkopolska) Zaniemyśl (do 1934 i 1940–48)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Dominowo Kleszczewo Kostrzyn Krzykosy Nekla (do 1954) Środa (Wielkopolska) Zaniemyśl
Gromady (1954–72)	Czarnotki (1954–59) Dębicz (1954–59) Dominowo (1954–72) Giecz (1954–59) Gułtowy (1954–68) Iwno (1954–59) Kijewo (1954–59) Kleszczewo (1954–72) Klony (1954–59) Kostrzyn (1954–72) Koszuty (1954–59) Krerowo (1954–59) Krzykosy (1954–72) Murzynowo Kościelne (1954–59) Murzynowo Leśne (1954–59) Nekla (1954–55 →) Pławce (1954–59) Podstolice (1954–55 →) Siekierki (1954–59) Sulęcinek (1954–72) Szlachcin (1954–72) Śnieciska (1954–59) Środa (Wielkopolska) (1960–72) Targowagórka (1954–55 →) Tulce (1954–68) Winnagóra (1954–59) Zaniemyśl (1954–72)

Miasta i miasteczka zdegradowane reformą gminną z 1933–1934

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) ^OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)

Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):